مقوله پدافندغیرعامل باتوجه به شرایط استراتژیک کشورمان و به ویژه این شرط در آذربایجان‌شرقی و قرارگیری در معرض انواع بحران‌ها و سوانح طبیعی، ضرورت ایجاد آمادگی پیش از بحران را در زمان وقوع بحران بسیار حائز اهمیت می‌کند.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.

وقوع حداقل ۴ جنگ مهم در حریم مرزهای سرزمین میهن اسلامی در دهه‌های اخیر و اهداف راهبردی دشمنان در محاصره، مهار و تضعیف جمهوری اسلامی ایران این پیام را به ما می‌دهد که هرچند سخت است اما با اجرای صحیح پدافند غیرعامل نباید مرعوب تهدیدها و عملیات روانی دشمن شد.

باید با اقدامات و تدابیر مؤثر دفاعی، خود را آماده مقابله با تهدیدات بالقوه و بالفعل آن نمود و بخش بسیار مهم و حیاتی این آمادگی در شرایط تهدیدات نامتقارن، اتخاذ راهبردهای دفاعی دفاع غیرعامل (Passive Defense) است.

اقدامات پدافند غیرعامل شامل استتار، اختفاء، پوشش، فریب، تفرقه ‌و پراکندگی، استحکامات و سازه‌های امن و اعلام خبر است و البته باید میان پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی تفاوت قائل شد. در ایران سازمان پدافند غیرعامل کشور با هدف کاهش آسیب‌پذیری‌ زیرساخت‌های حیاتی کشور از سال ۸۲ فعالیت خود را آغاز کرده است و قانون پدافند غیرعامل نیز در مجلس در ابتدای سال ۸۵ به تصویب رسید.

اکنون نیز سندی با عنوان سند راهبردی پدافند غیرعامل کشور تهیه شده و بخش عمده‌ای از طرح جامع که همسو با چشم‌انداز ۲۰ ساله است، اهداف کلان و بلند مدت ،اهداف کوتاه مدت و سیاست‌های اجرایی را پیش‌بینی کرده‌ است.

تاریخچه پدافند غیرعامل

انسان‌های اولیه برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان خود و همچنین برای کاستن از نگرانی‌های خود به غارها، بالای درختان و دیگر پناهگاه‌های طبیعی پناه می‌بردند و البته وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه‌های مستحکم برای پیشگیری از حملات غافلگیرانه دشمن در تمام نقاط جهان امری رایج بود.

در قرآن کریم در آیه ۸۰ از سوره مبارکه انبیاء می‌فرماید: و ما به او (حضرت داود علیه السلام) ساخت زره را تعلیم نمودیم تا شما را از آسیب جنگ در امان بدارد پس آیا از شکر گریزانید؟

در جریان هجرت پیامبر اسلام نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفاء و فریب که از اصول پدافند غیرعامل است مانع دسترسی کفار قریش به ایشان گردید. حضرت علی (ع) در نامه ۱۲ نهج البلاغه می‌فرمایند: آنگاه که در میدان جنگ در مقابل دشمن قرار گرفتید می‌باید قرارگاه شما در دامنه کوه‌ها و تپه‌ها و یا در کنار رودها باشد تا پوشش حفاظ شما گردد و شما را از دست دشمن نگهبانی کند.

نمونه‌ای دیگر از دفاع غیرعامل در صدر اسلامی جنگ خندق و تدابیر و اقدامات دفاعی حضرت رسول(ص) با تشکیل شورای نظامیان و تصمیم‌گیری برای احداث خندق دور شهراست، این پیشنهاد از سوی سلمان فارسی مطرح گردید که مسلمانان در شهر بمانند ولی دور شهر خندق حفر نموده و در پناه آن آماده دفاع باشند.

پدافند غیر عامل

حال در همین زمینه امام خمینى(ره) می‌فرمایند: در هر شرایطى باید بنیه دفاعى کشور در بهترین وضعیت باشد، مردم در طول سال‌هاى جنگ و مبارزه ابعاد کینه و قساوت و عداوت دشمنان خدا و خود را لمس کرده‌اند، باید خطر تهاجم جهانخواران در شیوه‌ها و شکل‌هاى مختلف راجدى‌تر بدانند.

مقام معظم رهبرى نیز می‌فرمایند: دفاع جزئى از هویت یک ملت زنده است،هر ملتى که نتواند از خود دفاع بکند زنده نیست، هر ملتى هم که به فکر دفاع از خود نباشد و خود را آماده نکند، در واقع زنده نمی‌ماند، هر ملتى هم که اهمیت دفاع را درک نکند به یک معنا زنده نیست.

به دلیل اهمیت موضوع مجموعه‌ای درسال ۷۸ به نام پدافند غیرعامل پس ازتوصیه‌های رهبر معظم انقلاب در ستاد مشترک نیروهای مسلح ایجاد و سپس مسئولیت آن به وزارت کشور سپرده شد تا به موازی آن ادارات کل در استانداری‌ها برای مدیریت آن تشکیل و اقدام به ارایه ایده‌ها و راهکارهای مناسب و کارشناسی شده برای مقابله با تهدیدات نرم و مجازی دشمنان کند.

بازیگر اصلی و تعیین کننده در پدافند غیرعامل مردم هستند که می‌توانند با درک کامل موضوع و آموزش‌های درست زمینه‌های لازم برای ضربه زدن به کشور از سوی دشمنان را خنثی کنند، هر چند در این بین تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی تشکل‌های مردم نهاد نقش موثری دارند.

باید توجه داشت هر چند زندگی امروزی مردم با وسائل ارتباط جمعی متنوع و مختلف از قبیل رسانه های تصویری، شنیداری، مجازی و گوشی های تلفن همراه درهم آمیخته شده و این ابزارها به جزء جدایی ناپذیر انسان‌ها در سنین مختلف تبدیل شده است و راحتی و آسودگی را نیز به همراه داشته، اما همین وسایل ارتباطی می‌توانند به یکی از پرخطرترین و تهدیدآمیزترین ابزارها در دست افراد تبدیل شوند.

پدافند غیرعامل یک مسئله مستمر و همیشگی باید باشد و دفاع جزئی از هویت یک ملت است و متعلق به یک مقطع خاص نیست

آیت الله محسن مجتهد شبستری نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان شرقی اظهار داشت: دفاع جزو فطریات بشر بوده و در مقابل ناملایمات طبیعی و ناهنجاری‌های وارده از طرف دشمن باید دفاع کرد.

وی، با بیان اینکه مسئله پیشگیری بهتر از درمان است، یک اصل مهم بوده و در همه شئون زندگی ضرورت دارد، افزود: پدافند غیرعامل بدون استفاده از تجهیزات نظامی بوده و از طریق شیوه‌های مختلف بدون تجهیزات نظامی باید پیشگیری انجام شود و اگر مسئله‌ای وقوع افتاد باید بتوان دفاع و خنثی کرد.

عضو خبرگان رهبری در ادامه با اشاره به اهمیت بحث آموزش در پدافند غیرعامل، اضافه کرد: با توجه به اینکه نوع آسیب‌ها متفاوت بوده و نوع مقابله‌ها و خنثی کردن‌ها هم باید متفاوت باشد، آموزش مردم اهمیت ویژه ای در مسئله پدافند غیرعامل دارد و باید امر آموزش در بین همه اقشار انجام شود.

آیت الله مجتهد شبستری، نماینده ولی فقیه در آذربایجان‌شرقی با تاکید بر آموزش و تبیین بحث پدافند غیرعامل در بین همه اقشار جامعه، خاطرنشان کرد: با توجه به اهمیت این بحث دانشگاه‌ها به این مسئله باید به صورت علمی پرداخته و دانشجویان و اساتید باید با پدافند غیرعامل آشنا شوند.

وی، با بیان اینکه دشمنان نظام با استفاده از شیوه‌های گوناگون وارد می‌شوند، ادامه داد: با توجه به این مسئله تهدیدات باید آسیب‌شناسی شده و راه‌های مقابله با آن مشخص شوند.

امام جمعه تبریز، با تاکید بر تبیین اصول پدافندغیرعامل و شناخت شیوه‌های گوناگون آسیب‌رسانی، ادامه داد: در حال حاضر بحث فضای سایبری یکی از مسائل جدی است، فضای مجازی در گذشته وجود نداشت اما امروز مردم از طریق فضای مجازی به اخبار و دیگر مسائل دسترسی می‌یابند و دشمن به این امر به خوبی آگاه است.

وی، تصریح کرد: دشمنان نظام وارد فضای مجازی شده و می‌خواهند با تبلیغات سوء علیه اعتقادات دینی به جوانان و نوجوانان کشور آسیب برساند.

نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان‌شرقی، با اشاره به مسئله اقتصاد مقاومتی و تاکیدات رهبر معظم انقلاب بر این مسئله، باید به صورت جدی به این مسئله پرداخته شود، مطمئن نیستیم رفع تحریم‌ها مشکل اقتصاد کشور رفع شود، همانگونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند: دورن‌سازی و درون‌نگری و اتکا به داشته‌های داخلی راه حل رفع مشکلات اقتصاد کشور است و با توجه به این مساله باید آسیب‌های تولید و مصرف باید شناسایی شوند.

عضو خبرگان رهبری در ادامه با اشاره به منویات رهبری مبنی بر اینکه پدافندغیرعامل یک مسئله مستمر و همیشگی باید باشد و دفاع جزئی از هویت یک ملت است و متعلق به یک مقطع خاص نیست، گفت: نسبت به فرمایشات مقام معظم رهبری باید به خوبی توجه شود و و عزیزانی که وارد عرصه شده‌اند به صورت جدی به مبحث پدافند غیرعامل توجه کنند و مردم نیز باید در این مسئله همکاری کنند.

حضور مردم در عرصه‌های مختلف سیاسی کشور، نوعی پدافند غیرعامل است

علی قادری جانشین سپاه عاشورا آذربایجان‌شرقی با اشاره به اهمیت پدافندغیرعامل برای مقابله با تهدیدات دشمن، اظهار داشت: پس از انقلاب اسلامی بزرگ‌ترین متفکر در رابطه با تئوری پدافند غیرعامل حضرت امام خمینی(ره) بودند که پیشاپیش ظرفیت بزرگ بسیج مردمی را آماده کردند تا در مقابل تهاجم سیاسی و فرهنگی دشمن از این ظرفیت استفاده کنیم.

وی افزود: اگر بخواهیم قشر عظیمی از مردم که مرتبط با بسیج هستند را برای مواقع نیاز و حتی قبل از نیاز آماده کنیم باید در این رابطه سازماندهی انجام دهیم که مقدمه این سازماندهی‌ها کسب تجربیات و آموزش‌ها است.

قادری با تاکید بر بحث آموزش برای تحقق اصول پدافندغیرعامل، اضافه کرد: در این زمینه در مرحله اول با برگزاری کلاس‌های آموزشی تربیت مربی و کادر به سمت استفاده از این ظرفیت در مواقع ضروری پیش می‌رویم.

رئیس کارگروه سازماندهی مردمی پدافند غیرعامل، با بیان اینکه طبیعی است با توجه به تهدیدات متفاوت در موضوعات مختلف، سازماندهی و آمادگی نیز متفاوت خواهد، تصریح کرد: امروز در رابطه با بحث مقابله با تهدید نرم که به شدت مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز است، یقینا سازماندهی آحاد مردم برای مقابله با تهدید نرم بزرگ‌ترین پدافند غیرعامل است.

وی با اشاره به اهمیت نقش مردم در بحث پدافند غیرعامل، خاطرنشان کرد: حضور مردم در عرصه‌های مختلف سیاسی کشور از جمله راهپیمایی‌ها و انتخابات به نوعی پدافند غیرعامل در مقابل تهاجم سیاسی و فرهنگی دشمنان بوده که با کمترین هزینه انجام می‌گیرد.

هر چقدر نقاط آسیب‌پذیر شناسایی شود به همان میزان می‌توان جامعه را در مقابل استکبار جهانی که به دنبال ضربه زدن به نظام است، را واکسینه کرد/ تشکیل قرارگاه‌های زیستی، پرتوی و سایبری

سعید شبستری معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان‌شرقی اظهار داشت: بحث پدافند غیرعامل به لحاظ علمی از ۴ سال اخیر با تاکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی به صورت جدی مورد توجه قرار گرفته و در استان با تشکیل کار گروه‌های یازده‌گانه به صورت تخصصی فعال شده و نقشه‌ها و برنامه‌های پدافند غیرعامل در این کار گروه‌ها ارائه می‌شود تا راه نفوذ دشمن را بگیرند.

وی با بیان اینکه پدافند غیرعامل در مسائل مختلفی از جمله در حوزه‌های فضای سایبری و اقتصادی و زیرساخت‌های عمرانی و زیستی و شیمیایی و دیگر مسائل، ورود پیدا کرده‌ایم، افزود: مجموعه اقداماتی که برای کاهش آسیب پذیری در مورد دستگاه‌ها و مسائل مختلف انجام می‌گیرد و کاهش عوارض و آسیب‌های مختلفی که دشمنان بتوانند از طریق آن ضربه بزنند، جزئی از اقدامات پدافند غیرعامل است.

شبستری اضافه کرد: بر اساس موضوعات مختلف مطرح شده در پدافند غیرعامل، قرارگاه‌های مختلف نیز از جمله قرارگاه زیستی و سایبری تشکیل شده است.

معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان‌شرقی، خاطرنشان کرد: از جمله ویژگی‌های پدافند غیرعامل سهیم بودن همه آحاد مردم و گروه‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی در آن هستند که با برنامه‌های پیش‌بینی شده پیش می‌روند.

وی تاکید کرد: پدافند غیرعامل هر چقدر در سطح بالایی مطرح شود میزان اقتدار و قدرت نظام را نشان می‌دهد، با توجه به اهمیت این مسئله همه باید در آن مشارکت کنند.

همه پروژه‌های سخت افزاری و نرم افزاری باید یک پیوست پدافندغیرعامل داشته باشند/ دشمن با شکست در جنگ سخت به دنبال نفوذ از فضای سایبری است

شبستری، با در ادامه با بیان اینکه مهم‌ترین ویژگی پدافند غیرعامل مسئله آموزش است که همه گروه‌ها را در بر می‌گیرد و به طور کلی شاکله اصلی پدافند غیرعامل با بحث آموزش جلو می‌رود، گفت: هر چقدر نقاط آسیب‌پذیر شناسایی شود به همان میزان می‌توان جامعه را در مقابل استکبار جهانی که به دنبال ضربه زدن به نظام است، را واکسینه کرد.

وی با بیان اینکه دشمن در جنگ سخت شکسته خورده، به همین علت به دنبال جنگ نرم با شیو‌های مختلف است، ادامه داد: امروز فضای سایبری و فضای مجازی یکی از راه‌های نفوذ دشمن بوده و با توجه به این مسئله نیاز هست تا با همفکری و مشارکت همه مردم با این مسئله مقابله کنیم.

معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان‌شرقی، با بیان اینکه قصد داریم در آینده‌ای نزدیک قرارگاه پرتویی را نیز راه‌اندازی کنیم، اضافه کرد: همه پروژه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری باید یک پیوست پدافندغیرعامل داشته باشند تا نقاط ضعف شناسایی و راه نفوذ دشمن بسته شود.

تدوین برنامه برای مقابله با تهدیدات در خصوص سیلوها و موادغذایی

رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌شرقی، نیز در این دیدار با اشاره به اهمیت پدافندغیرعامل در مقابله با تهدیدات نرم، اظهار داشت: در رابطه با بخش دام و مواد غذایی که می‌تواند آسیب بسزایی ببیند آموزش‌ها برنامه‌‌های خوبی ارائه شده است.

کریم مهری، با اشاره به وجود که یک میلیون ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در استان افزود: با توجه به اینکه آفات و بیماری‌های در مزارع گسترده است، مقابله با برخی آفات در گذشته در توان دولت نبود اما امروز با توجه به تجهیز از طریق تسهیلات بانکی، کشاورزان خود پیش رو در امر مقابله با آفات هستند.

رئیس کارگروه زیستی و کشاورزی شورای پدافندغیرعامل استان، افزود: در خصوص بحث سیلوها و مواد غذایی موجود در استان و مقابله با تهدیدات برنامه‌ایی تدوین و تهیه شده است.

وی با اشاره به تهدیدات موجود در بحث مواد غذایی، اضافه کرد: با توجه به اینکه در رابطه با بیشتر محصولات در استان با مازاد مواجه هستیم و آنچه از نظر امنیت غذایی در بحث پدافند غیرعامل مد نظر است سعی داریم به نحو احسنت انجام دهیم، برنامه‌هایی برای مقابله با تهدیدات پیش‌بینی شده است.

دو مقوله انرژی و آب از حیاتی‌ترین مسایل کشور است

مدیر عامل شرکت برق منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی، با اشاره به اهمیت بحث پدافندغیرعامل، اظهار داشت: پدافند غیرعامل جزو مسائلی است که در چند سال اخیر مطرح شده و البته در یکسال گذشته به صورت جدی در استان مورد توجه قرار گرفته است.

حسین صبوری، با بیان اینکه دو مقوله انرژی و آب از حیاتی‌ترین مسائل کشور است، افزود: با توجه به اینکه آب و برق و به نوعی انرژی جزو فراگیرترین خدمات ارائه شده در کشور هستند، تاسیساتی که در بخش آب و انرژی وجود دارد، نیز حیاتی بوده و در معرض هر نوعی تهدید قرار گرفته‌اند.

رئیس کارگروه انرژی و آب، شورای پدافندغیرعامل استان، اضافه کرد: با توجه به برنامه‌های پیش‌بینی شده در کار گروه آب و انرژی، در مرحله اول بحث آموزش و آگاه‌سازی و در مرحله دوم احصای مناطق آسیب‌پذیر و در مرحله سوم تعیین پروژه‌هایی که بتواند توانمندی‌های بهره‌برداری از این تاسیسات را افزایش دهد، مطرح می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه امروزه انواع انرژی‌ها به صورت به روز مورد نیاز مردم است بحث پدافندغیرعامل برای مقابله با تهدیدات در این زمینه اهمیت فراوانی دارد.

صبوری، با بیان اینکه در بخش انرژی و آب با توجه به استفاده از سیستم‌های مکانیزه، نه تنها تهدیدهای نظامی بلکه تهدیدات سایبری نیز مطرح می‌شود، تصریح کرد: بر همین اساس برای مقابله با تهدیدات یکسری اقداماتی انجام گرفته و پروژه‌هایی تعریف شده است و هدف از این اقدامات پایدار نگهداشتن تاسیسات در مقابل تهدیدات و بالا بردن کیفیت ارائه خدمات است.

تهدید فضای سایبری در جامعه/ کم توجهی دانشگاه‌ها به مقوله آموزش پدافند غیرعامل

مدیرکل پدافند غیرعامل استان آذربایجان‌شرقی، اظهار داشت: امروز پدافند غیرعامل در مرحله گفتمان و آموزش و ترویج و نشر اصول پدافند غیرعامل بوده و با توجه به این مسئله در یک سال اخیر به صورت جدی به آن پرداخته شده است.

سردار احمد جهانسری افزود: در اولین اقدام برای مفهوم‌سازی اصول پدافند غیرعامل بیش از ۱۰۰ نفر مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد به بالا زیر نظر دانشگاه مالک اشتر در دوره‌های تربیت مربی پدافند غیرعامل آموزش دیده‌اند.

وی ادامه داد: اساسی‌ترین کار در بحث پدافند غیرعامل تعریف و تبیین طرح جامعه پدافند غیرعامل در استان بوده و تنها آغاز آموزش کافی نیست.

مدیرکل پدافند غیرعامل استان آذربایحا‌ن‌شرقی، با بیان اینکه بیش از ۱۰ هزار لوح فشرده آموزش اصول پدافند غیرعامل توزیع شده است، اضافه کرد: با توجه به اهمیت آموزش در سال گذشته بیش از ۲ هزار نفر در سطح مدیران مدارس و استانی در دوره‌های آموزشی شرکت کرده‌اند و با توجه به اینکه مدارس نقش بسزایی در آموزش دانش‌آموزان دارند دوره‌های آموزشی نیز برای معلمان در نظر گرفته شده است.

وی، ادامه داد: برای بحث پدافند غیرعامل دو وظیفه حاکمیتی و مردمی وجود دارد که بخش حاکمیتی توسط دستگاه‌های دولتی با صورت ابلاغیه و مصوبات پیش می‌رود، اما بخش اعظمی از این وظایف مردم محور است.

سردار جهانسری با اشاره به گسترش استفاده از فضای سایبری و فضای مجازی در جامعه، خاطرنشان کرد: تهدید فضای سایبری در جامعه دیده می‌شود، در این فضا کسانی موفق هستند که آموزش دیده باشند.

وی با تاکید بر آموزش اجباری بحث پدافند غیرعامل در سطوح مختلف، تصریح کرد: متاسفانه دانشگاه‌ها به این مقوله به صورت جدی پرداخت نمی‌کنند، تا زمانی که آموزش به صورت کامل انجام نگیرد پیشرفت نخواهیم کرد.

اگر شرایط کشور خودمان را با ضریب تهدیدی که دارد مقایسه کنیم متوجه شرایط نامناسب پدافند غیرعامل خواهیم شد. جمهوری اسلامی بعد از پیروزی انقلاب همواره با تهدید مواجه بوده و خواهد بود. در دنیا بیشترین تهدید نظامی علیه ایران بوده است، در حال حاضر به دلیل پرونده هسته‌ای، همه روزه شاهد انواع و اقسام تهدیدها هستیم. با توجه به شرایط موجود، برای توسعه کشور می‌بایست به این تهدیدات توجه لازم را داشته باشیم. اگر این گونه نباشد، دیگر نمی‌توان نام کم توجهی بر آن نهاد، یا غفلت است که اگر آگاهانه باشد خطرناک است و باید دستگاه اطلاعاتی با آن برخورد کند و اگر غیرآگاهانه بوده که باید جبران شود.

اهمیت و حساسیت پدافند غیرعامل به حدی امروز در کشورهای مختلف جهان دارای اعتبار شده که در کشورهایی همچون چین و روسیه وزارتخانه‌هایی به همین نام ایجاد شده و در پاره‌ای از کشورها نیز لشکرهای سایبری برای محافظت از مردم در برابر حملات مختلف و متنوع فضاهای مجازی تشکیل شده است.