آمارهای چند سال اخیر نشان می‌دهد، سالانه بیش از ۳۵ هزار نفر در آذربایجان‌شرقی به دلیل صدمات ناشی از نزاع به مراکز پزشکی قانونی این استان مراجعه می‌کنند.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، اخیرا اداره کل پزشکی قانونی آذربایجان‌شرقی در گزارشی اعلام کرد، در هشت ماهه سال جاری ۲۶ هزار و ۲۸۲ تن به خاطر نزاع به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کردند، که از این تعداد ۶ هزار و ۷۲۸ نفر زن و ۱۹ هزار و ۵۵۴ نفر مرد بودند.

* آذربایجانی‌ها سالی چند بار یقه همدیگر را می‌گیرند؟/ در ایران هر ساعت حدود ۶۶ نفر یقه همدیگر را می‌گیرند

با این وجود، بر اساس آمارهای پزشکی قانونی کشور روزانه یک هزار و ۶۰۰ پرونده نزاع منجر به جرح در سازمان پزشکی قانونی تشکیل می‌شود، یعنی هر ساعت حدود ۶۶ نفر یقه همدیگر را می‌گیرند؟

نکته حائز اهمیت دیگر در این مقوله اینکه، آمارهای پزشکی قانونی می‌گوید، تنها در سال گذشته۵۹۰ هزار شهروند به دلیل ضرب و جرح در نزاع راهی پزشکی قانونی شدند، که از این میزان بیش از ۳۴ هزار مورد مربوط به استان آذربایجان‌شرقی بوده است، که به نظر می‌رسد، این وضعیت و آمارها واقعا بسیار نگران کننده و حکایت از افزایش وقوع نزاع و جرایم خشن در جامعه را نشان می‌دهد.

* بیشترین جرم آذربایجانی‌ها چیست؟

به هر حال، این آمارها این سئوال اساسی را ایجاد می‌کند، که چرا آمار نزاع و درگیری در کشورمان و در راس آنها در آذربایجان‌شرقی بالا است؟ آنچه اختصاصا در این زمینه مورد تاکید است، اینکه علت این معضل اجتماعی چیست و در این ارتباط چه دستگاه‌ها و نهادهایی باید اقدامات لازم را انجام دهند، ولی آنچه وضعیت حال حاضر جامعه مسلم است، پایین بودن آستانه صبر، تحمل و عصبانیت آنی افراد جامعه است، آستانه تحمل پایین و عصبانیت افراد ممکن است، منجر به بروز اتفاقات ناگواری نظیر ضرب و شتم، آسیب رساندن به خود یا دیگران یا حتی قتل شود، که شاید تا پایان زندگی فرد آن را درگیر سازد.

* وقتی تحمل آذربایجانی‌ها کم می‌شود!

با این اوصاف، در این نوشتار به بررسی برخی از مهم‌ترین علل نزاع و درگیری در کشورمان و در راس آنها در آذربایجان‌شرقی می‌پردازیم:

۱- «فرهنگ عذرخواهی»، با وجود آنکه در آموزه‌های دینی و اسلامی ما مسلمانان، به دلجویی و عذرخواهی توصیه فراوان شده، اما به نظر می رسد، فرهنگ عذرخواهی گم شده سبک زندگی ما ایرانی‌ها شده است؟

از سوی دیگر، بدون اندکی تردید، در کشورمان ایران عزیز که دارای تمدنی بزرگ و داشتن دینی چون اسلام، که این خصوصیات رفتاری و اخلاقی را از بدو تولد و کودکی به گونه‌ای ظریف آموزش می‌دهد، که در نظام اسلامی همه انسان‌ها در قبال جامعه مسئول و پاسخگو هستند و از این رو اقشار مختلف جامعه، باید نسبت به همدیگر احترام بگذارند و در موارد لازم نیز از همدیگر به خاطر اشتباهات به وحود آمده، خطای صورت گرفته و عملکردهای نادرست عذرخواهی کنند، تا اینکه این سنت حسنه در جامعه نهادینه شود.

* ما چرا با هم دعوا می‌کنیم؟

بدون شک، همه افراد جامعه در زمینه‌های شغلی، اخلاقی، رفتاری، ارتباطی و … در زندگی خود دچار خطا و لغزش شده اند و ممکن است در آینده هم دچار چنین خطاهایی شوند، در بسیاری از جوامع مدرن و پیشرفته عذرخواهی به عنوان حس بزرگواری افراد، رشد تفکر شناختی و روابط بالای اجتماعی در نظر گرفته می‌شود،

ولی متاسفانه در کشور ما به دلایل مختلف، از جمله نداشتن اعتماد به نفس، ضعف، ناتوانی و ناکارآمدی افراد، نبود آموزش و مهارت های کنترل خشم، اصرار بر صحیح دانستن افکار و …، فرهنگ عذرخواهی جا نیافتاده است. شاید در نگاه اول، عذرخواهی کردن بسیار سخت به نظر برسد اما با تمرین کردن می‌توان، آن را در جامعه نهادینه کرد. نهادینه کردن فرهنگ عذرخواهی در جامعه به فرهنگ‌سازی جدی نیاز دارد. عموماً افراد به خصوص آنهایی که پست و مقام مهمی دارند، فکر می‌کنند عذرخواهی کردن از شأن و منزلت و قدر و مقامشان می کاهد، که این کار اشتباهی است.

در هر حال، فرهنگ عذرخواهی از مردم در برخی از جوامع پیشرفته و مدرن مرسوم بوده و بارها در رسانه‌های مختلف شنیده ایم و خوانده ایم، که مسئولان و مدیران حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و اجرایی، به خاطر اشتباهات و خطا های صورت گرفته، از مردم عذرخواهی می کنند و گاهی از مقام رسمی خویش استعفا می‌دهند، اما در همین زمینه کمتر اتفاق افتاده در کشورمان مدیر یا مسئولی به دلیل اشتباهاتشان از مردم معذرت خواهی کنند.

* فرهنگ عذرخواهی نداریم!

به اعتقاد برخی از جامعه‌شناسان؛ در چنینی شرایطی که عذرخواهی به حلقه مفقوده فرهنگ کشورمان تبدیل شده است، این نهادهایی مانند آموزش و پرورش و رسانه‌ها به خصوص رسانه ملی هستند، که باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند، تا معذرت‌خواهی به عنوان یک ارزش در جامعه ما مطرح شود و مردم به دنبال فرار از آن نباشند.

۲- «احترام به قانون و حفظ حقوق شهروندی»، از جمله شاخصه‌های دیگر یک جامعه ایده‌آل است، که باید همه افراد جامعه از آن تبعیت و پیروی کنند و در عمل به آن بکوشند. البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت و آن اینکه، قانون زمانی ارزش و جایگاه واقعی خود را باز خواهد یافت، که تمام افراد جامعه خود را ملزم به رعایت آن دانسته و در عمل پایبند به آن باشند.

با این وجود، اولین قدم برای جلوگیری از خشونت در هر جامعه‌ای، قانونگذاری و قانونمندی است. بر این اساس، باید توجه داشته باشیم؛ زیر پا گذاشتن قانون، خشونت را در جامعه تشدید می‌کند، و در این ارتباط هم تشدید خشونت به دنبال آن باعث بروز نزاع و درگیری می‌شود.

* چرا نزاع کنندگان از حکمت و شعور محرومند؟

اما سئوالی که در این خصوص مطرح است، اینکه مردم چقدر با قوانین و مقررات مورد عمل و جاری خویش در سطح جامعه آشنا هستند. و به سخن دیگر، اقشار مختلف مردم، چقدر با قوانین و مقررات پیشگیرانه (بازدارنده)، قوانین حمایتی و در نهایت با قوانین تنبیهی، اجتماع زندگی خویش آگاهی لازم را دارند؟

از سویی، در حقیقت منظور قوانین و مقرراتی است که توسط مقام صلاحیت‌دار وضع شده، و هدف آن پیشگیری از وقوع جرائم یا تخلفات و یا ممنوعیت انجام برخی از فعالیت‌ها و یا اقدامات در جامعه است. به عنوان مثال در خصوص «منع تبعیض» اصل ۱۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مقرر می‌دارد: «مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند». بند ۳ از اصل سوم قانون اساسی ج. ا. ا مقرر داشته است: «دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را برای امور زیر به کار برد».

* جدال بر سر هیچ

بر همین اساس، در همین راستا، چه عاملی باعث می‌شود، یک عده افرادی در جامعه پیدا شوند و به خود اجازه نقض حقوق سایر هم‌نوعان خود را بدهند یا اجازه دهند محیط زیست، حرمت و کرامت انسانی دیگران را پایمال کنند. از ایجاد مزاحمت‌های خیابانی و تلفنی، تا ریختن زباله، پارک کردن دوبله خودرو در خیابان، ایجاد ترافیک، یا کندن چاله در معابر عمومی از سوی دستگاه ها و نهادهای عمومی و رها کردن آن و…، بسیاری موارد دیگر را می‌توان از مصادیق نقض حقوق شهروندی بیان کرد.

۳- «ضعف باورهای دینی»، یکی دیگر از عوامل کلان نزاع و درگیری در جامعه اعلام شده است. جامعه شناسان و حقوقدانان معتقدند، در عصر امروز، یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش جرایم در جوامع مختلف، به خاطر ضعف باورهای دینی بوده است. در واقع، آمار سازمان ملل متحد هر ساله حداقل ۵ درصد افزایش جرم را نشان می‌دهد، که با مدرنیزه شدن جوامع و ضعف در باورهای دینی به خصوص در کشورهای غربی و اروپایی حکایت دارد، به طوریکه هر ساله شاهد افزایش جرم و آمار زندانیان در این کشورها هستیم.

* افزایش نزاع در بین جوانان و نوجوانان؛ زنگ خطری که شنیده نمی‌شود

نکته در خور تامل دیگر اینکه، بر اساس بررسی‌های انجام شده درحوزه آسیب‌های اجتماعی، منشا بخش اعظم این آسیب‌ها مربوط به ضعف باورهای دینی و اخلاقی است، که در عصر امروز به نظر می‌رسد، در بین جوانان و نوجوانان هر روز این مسئله پررنگ‌تر از گذشته می‌شود.

به اعتقاد کارشناسان، ضعف باورهای فرهنگی، تبلیغات رسانه های بیگانه و تهاجم فرهنگی دشمن از عوامل مهم و موثر در بروز برخی ناهنجاری‎ها از جمله رشد جرایم و نزاع طی سال‌های اخیر در جامعه هستیم.

* تماشای زندگی از چشم دیگری

به عبارت دیگر، مهم‌ترین شاخصه‌های معنویت، باور به وجود خداوند سبحان، اعتقاد به معاد و تسلیم در برابر فرامین الهی است. اگر باورها در زندگی فردی و اجتماعی، بر اساس عقاید صحیح و در مسیر اهداف آفرینش باشد، زندگی توأم با سلامت و سعادت خواهد بود. اما متأسفانه، امروزه با تغییراتی که در عرصه فرهنگ جهانی روی می دهد، معنویت در خانواده معاصر تا حدودی کاهش یافته است. گویی خانواده های عصر امروز در معرض تغییر ارزش ها قرار دارند.

۴- «پائین بودن آستانه تحمل افراد»، یکی از موارد تاثیر گذار بر نزاع، تمایل افراد به پرخاشگری است. نزاع، ازجمله مسائلی بوده است که علاوه بر ایجاد فضائی آکنده از خشم و نفرت و مختل کردن روابط انسانی، امنیت جانی و انسانی را از جنبه های مختلف تهدید کرده، بر ثبات اجتماعی خدشه وارد می سازد.

*علت افزایش نزاع

رفتارشناس در این زمینه بر این باورند، علت افزایش نزاع در سال‌های اخیر در کشورمان بیشتر، به علت افزایش مشکلات اقتصادی، دور شدن مردم از معنویت و در نتیجه کم بودن آستانه تحمل افراد است.

از سوی دیگر، برخی از صاحب نظران حوزه اجتماعی دلایل عمده کاهش آستانه تحمل در بین مردم را عملکرد بد برخی مسئولان، مشکلات اقتصادی، عملکرد نه چندان قوی دستگاه پلیس و دستگاه قضائی برای احقاق حقوق مردم، فقدان فرهنگ گفتگو بین مردم و فقدان آموزش گفتگو در نهاد مدرسه و خانواده می دانند.

حال آنچه در این زمینه اهمیت دارد اینکه، متأسفانه هنوز خشونت و نزاع از جمله موضوعاتی است، که در فرهنگ عمومی بعضی از هموطنان، شاخص قدرت و یا به عبارت دیگر دفاع از منزلت اجتماعی و فرهنگی و حیثیت خانوادگی محسوب می شود.

* مردم کدام استان و شهر بیشتر دعوا می کنند؟

از این حیث، اخیرا پزشکی قانونی کشور طی آماری اعلام کرده است، که در شش ماهه نخست سال جاری ۳۲۱ هزار و ۱۸۵ مصدوم نزاع به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کردند، بر این اساس استان‌های تهران با ۵۵ هزار و ۴۸۸، خراسان رضوی با ۲۸ هزار و ۷۹ نفر و اصفهان با ۲۲ هزار و ۹۵۰ نفر بیشترین و استان‌های ایلام با یک هزار و ۹۱۹، خراسان جنوبی یک هزار و ۹۶۲ و سمنان با دو هزار و ۵۶۱ کمترین آمار مراجعان نزاع را داشته‌اند.

همچنین در نیمه اول امسال از کل مراجعان نزاع ۲۲۲ هزار ۸۰۵ نفر مرد و ۹۸ هزار و ۳۸۰ نفر زن بودند.

* آذربایجانی‌ها سالی چند بار با هم دعوا می‌کنند؟

کارشناسان معتقدند، اکنون نزاع در سطح جامعه به یک اپیدمی تبدیل شده و کوچک‌ترین برخورد لفظی یا اختلاف سلیقه‌ای می‌تواند، نزاعی خیابانی را در پی داشته باشد، به‌طوری‌که براساس آمار پلیس، فحاشی عامل ۲۴ درصد نزاع‌ها است.

نکته قابل تامل دیگر اینکه، همچنین بر اساس اعلام اخیر جانشین انتظامی آذربایجان‌شرقی، نزاع و درگیری‌های خیابانی در استان آذربایجان شرقی رتبه اول را در بین جرائم استان به خود اختصاص داده است. و از این رو، با توجه به آمار هشت ماهه سال جاری ارایه شده، از سوی اداره کل پزشکی قانونی آذربایجان شرقی، به نظر می‌رسد، این استان نیز بعد از تهران، خراسان رضوی، اصفهان و … در رده‌های بعدی قرار بگیرد.

* روزی که اخلاق رنگ باخت

به هر حال در نهایت اینکه، در بروز نزاع و درگیری علل و عوامل مختلفی تاثیر دارند، که می توان آنها را در سه دسته عوامل روانی فردی، عوامل فرهنگی اجتماعی و محیطی تقسیم بندی نمود.

با این وجود، کارشناسان حوزه مسایل آسیب های اجتماعی، فقر عاطفی، ناکامی، حسادت، خودنمایی، جامعه پذیری نامناسب، نداشتن مهارت ارتباط و توسل به زور جهت احقاق حق، اختلالات تکانه ای داشتن تیپ شخصیتی ستیزه جو، فقدان آموزش، عدم ارائه الگوهای مناسب جهت پرکردن اوقات فراغت افراد، بیکاری یا نداشتن شغل مناسب، سطح پایین میزان تحصیلات در نقاط آلوده، بی‌سوادی یا کم سوادی و عدم آگاهی از عواقب سوء نزاع، عدم برنامه ریزی مناسب برای اوقات فراغت جوانان، ضعف قانون و عدم اعتماد به قانون، پائین بودن آستانه تحمل افراد، وجود وضعیت آنومیک در جامعه و ضعف هنجارها در نظارت به رفتارهای افراد، رواج استفاده از ماهواره و تماشای برنامه های که خشونت و پرخاشگری را ترویج می‌کنند، زندگی در مناطق حاشیه‌ای و جرم خیز، وجود گروه های خشونت طلب در قالب اراذل و اوباش در منطقه و آشنایی و ورود برخی از جوانان به این گروه ها،زندگی در مناطق کوهستانی و بد آب و هوا و … را از جمله عوامل مهم در رشد جرایم و نزاع طی سال‌های اخیر در کشور بیان می کنند.

* بیا به زندگی برگردیم

و برای کاهش بروز نزاع و درگیری در سطح جامعه، تقویت باورهای دینی در بین خانواده ها، آموزش همگانی در خصوص نحوه ایجاد ارتباط سازنده و کنترل پرخاشگری و رعایت حقوق دیگران و مشاوره قضایی توسط صدا سیما و رسانه های عمومی، راه‌اندازی گشت‌های ویژه در مناطق جرم خیز، استقرار ایستگاه‌های پلیسی ثابت در مناطق جرم خیز، برخورد جدی و قانونی با طرفین درگیر، خصوصا در نزاع‌های دسته جمعی و چاقوکشی، حضور فیزیکی عوامل گشتی و پلیس در مکانهای تفریحی و رفاهی شلوغ سطح بخش، حمایــت مراجع قضایـــی از پلیس برای حفـظ اقتدار پلیس در جامــــعه، نصب و راه‌اندازی دوربین‌های مدار بسته و کنترل اراذل اوباش و … را ضروری بیان می کنند.

* نگارنده: موسی کاظم‌زاده