آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی ۱۰ آبان ۱۳۵۸ هنگامی که نماز مغرب و عشاء را در مسجد شعبان به جا آورد و عازم منزل بود به دست گروهک منحرف «فرقان» به شهادت رسید.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، ۳۷ سال پیش، یعنی دهم آبان ۱۳۵۸، قاضی طباطبایی هدف ترور منافقان کوردل قرار گرفت تا افتخار عنوان اولین شهید محراب انقلاب را به خود اختصاص دهد.

با این وجود، سالگرد شهادت این شهید محراب بهانه‌ای شد تا اینکه به بخشی از ویژگی‌های بارز، سبک زندگی و فعالیت‌های این شهید از زبان کارشناسان دینی، نزدیکان، همراهان و یاران آیت‌الله قاضی طباطبایی بپردازیم.

از سوی دیگر، درباره شهدای محراب، انقلاب و به ویژه هشت سال دفاع مقدس هر چه بگوییم کم گفته‌ایم؛ به طوریکه اگر دفتر خاطرات تک تک این شهدا را باز کنیم، لحظه به لحظه زندگی آنان برای نسل امروز و فردای من و شما ایرانی درس ایستادگی، استقامت، گذشت، خودسازی، ایثار، مقاومت، ولایت پذیری، عزت، استقلال و آزادی است.

با این وصف، سلام خدا بر شهیدان راه حق و حقیقت و به ویژه درود بر شهدای محراب کشورمان ایران عزیز، که با نثار جان خویش و با الگوگیری از اولین شهید محراب امیرالمؤمنین علی(ع)، موجب حفظ و احیای فرهنگ اسلام ناب محمدی(ص) شدند به طوری که عزت و اقتدار امروز ملت ایران در عرصه‌های مختلف به خاطر ثمره خون آنهاست. حال نوبت ماست که از خود بپرسیم، چرا این شهدا رفتند و جاودانه شدند؟ رسالت و وظیفه نسل امروز و فردا در قبال شهدای محراب، انقلاب و هشت سال جنگ تحمیلی چیست؟

حال آنچه در این راستا مهم به نظر می رسد، تحقق راه، منش و اندیشه‌های این شهدا، معمار بزرگ انقلاب اسلامی و رهنمودهای مقام معظم رهبری در خصوص توسعه فرهنگ مقاومت، ایثار، گذشت، عزت، استقلال و آزادی و … در جامعه است، که پیش از اینها، شهدای محراب، انقلاب و دفاع مقدس آنها را به ما آموختند.

* یاران چه غریبانه رفتند از این خانه

به هر حال آنچه در این خصوص مهم است این است که، شهدای محراب «سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، سید اسدالله مدنی تبریزی، سیدعبد الحسین دستغیب، محمد صدوقی و اشرفی اصفهانی»، در حقیقت همان میراث ماندگار اولین شهید محراب امیرالمؤمنین علی(ع) هستند، که همچون امام خویش، تمام وجود و هستی خویش را فدای این سرزمین و به ویژه احیای اسلام ناب محمدی (ص) کردند، تا اینکه ارزش‌های ناب اسلامی زنده بماند.

به هر حال، آیت الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، اولین شهید محراب و اولین امام جمعه تبریز که در سنگر نماز جمعه به مبارزه با رژیم پهلوی پرداخت و در این ارتباط نیز رژیم شاه از ترس نفوذ این روحانی در بین اقشار مختلف مردم، ایشان را چندین بار تبعید کرد.

ناگفته نماند، به عقیده کارشناسان حوزه مسایل سیاسی، آیت اللّه قاضی طباطبایی از بزرگ‌مردان تاریخ معاصر بود. ایشان در شکل‌گیری انقلاب شکوهمند اسلامی و برانگیختن احساسات پاک مردم نقش مهمی داشت. شهید قاضی با سخنرانی‌های آتشین و پخش اعلامیه‌های ضدّ رژیم، مردم قهرمان تبریز را به صحنه پیکار آورد و با این عمل شجاعانه خود، شعله بر خرمن دشمن انداخت و در این راستا نیز، طاغوتیان به خوبی می‌دانستند، قیام آذربایجان یعنی به حرکت درآمدن کل ایران و این همان کابوسی بود، که دژخیمان همواره از آن وحشت داشتند.

* قیام آذربایجان یعنی به حرکت درآمدن کل ایران

بدین گونه، آیت الله قاضی در ۶ آذرماه ۱۳۴۸ به تبریز مراجعت کرد. وی با اوج‌گیری مبارزات امت بیدار و ظلم‌ستیز ایران که به واسطه شهادت حاج آقا مصطفی خمینی (ره) و مجالس منعقده برای آن فقید شهید پیش آمد؛ در آذربایجان سنگری مستحکم برای دفاع از حریم اسلام و مبارزه با مظاهر طاغوت بنا نهاد.

پس از واقعه ۱۹ دی ۱۳۵۶ در قم، منزل او پناهگاه مبارزان مسلمان بود. قیام قهرمانانه مردم تبریز در ۲۹ بهمن‏ماه سال ۱۳۵۶ نیز با هدایت‌های این شخصیت بزرگ صورت گرفت. آیت الله شهید قاضی جزو اولین کسانی بود که در آذربایجان اعلامیه خلع شاه از سلطنت را امضا کرد. در ماه‌های قبل از پیروزی انقلاب، رهبری جریانات حاد سیاسی، برپایی تظاهرات و تشکیل مجالس، همه بر عهده این شهید بزرگوار بود و ایشان اولین امضاء کننده اعلامیه ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ به مناسبت چهلم شهدای قم بود.

* سکانسی که اولین شهید محراب را بهشتی کرد!

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نیز آیت الله قاضی طباطبایی در مقام نمایندگی امام خمینی (ره) در آذربایجان و اولین امامت جمعه تبریز به خدمات ارزنده خویش ادامه داد و زحمات بسیاری را در جهت پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی متحمل شد.

نکته دیگر اینکه، هنوز ۶ ماه از انقلاب شکوهمند اسلامی نگذشته بود که گروهک منحرف و مزدور فرقان، ناجوانمردانه استاد بزرگ حوزه و دانشگاه، آیت الله مرتضی مطهری را به شهادت رساند. وقتی خبر شهادت مظلومانه استاد شهید مطهری به گوش آیت الله قاضی می‌رسد، بسیار متأثر و غمگین می‌شود و همواره به اطرافیان خود می گوید: «کاش بنده هم مثل استاد مطهری روزی به فیض شهادت برسم.»

و در نهایت این شهید راه حق، در دهم آبان ۱۳۵۸ شمسی، مصادف با عید قربان، نماز عید را اقامه کرد و در همان شب در راه مراجعت به منزل توسط منافقین مورد اصابت گلوله قرار می‌گیرد و به فیض شهادت نائل می‌گردد.

از این رو، رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره)، در ۱۱ آبان در پیامی شهادت آیت الله قاضی طباطبایی به دست گروهک فرقان را به عموم مسلمانان متعهد و علمای اعلام مجاهد و مردم غیور آذربایجان تسلیت گفتند.

* شهادت در راه خدا، چراغ هدایت برای ملت‌هاست

امام خمینی(ره) در این پیام با تأکید بر اینکه این ترور نشانه شکست حتمی دشمنان اسلام و کشور و عجز و ناتوانی و خودباختگی آنان است، معتقد بودند: «در انقلابی که ابرقدرت‌ها را به عقب رانده و راه چپاولگری آنان را از کشور بزرگ بسته است، این ضایعات و ضایعات بالاتر، اجتناب‌ناپذیر است. شهادت در راه خداوند زندگی افتخارآمیز ابدی و چراغ هدایت برای ملت‌هاست. ملت‌های مسلمان باید از فداکاری مجاهدین ما در راه استقلال و آزادی و اهداف مقدسه اسلام بزرگ الگو بگیرند؛ و با پیوستن به هم سد استعمار و استثمار را بشکنند و به پیش به سوی آزادگی و زندگی انسانی بروند».

به هر حال، چرا منافقین و رژیم شاه این همه از علما و روحانیون در هراس بودند و آنها را ترور کردند، که می‌توان علت اصلی آن را از بررسی ویژگی‌های سبک زندگی و فضایل اخلاقی این مجاهدان «فی سبیل الله» و به خصوص از زبان و وصف نزدیکان، همراهان و یارانش جویا شد.

در این ارتباط، آقا بزرگ طهرانی که سال‌ها با شهید قاضی دوستی و مراوده داشته،« ایشان را با صفاتی چون استقامت، کرامت و شرافت ستوده است. قاضی استقامت در طلب خداوند را عامل درک اسم اعظم و لایق اسرار ربوبی شدن می دانست. وی در عین فقر و ساده‌زیستی با ریاضت‌های سخت و غیرشرعی مخالف بود، و اعتقاد داشت که سالک باید به جسم هم رسیدگی کند زیرا جسم مرکب روح است، از این رو به وضع ظاهری خود اهمیت می‌داد و معمولاً عطر می زد و لباس سفید و تمیز می پوشید و به حسن‌خلق و نیکوکاری سفارش می‌کرد».

* شهید قاضی فراتر از انتظار

آیت الله محسن مجتهدشبستری، امام جمعه تبریز نیز در این خصوص معتقد است: «شهید آیت الله سیدمحمد علی قاضی طباطبائی رضوان الله علیه، از خانواده های اصیل آذربایجان و از دودمان های بسیار شریف و اصیل، معلم اخلاق، از استوانه‌های عرفان و فضیلت، و به خصوص از مفاخر علمی و علمای مجاهد و مبارز تبریز بود. موضع‌گیری‌های شهید قاضی در برابر مسائل، مطابق الگوی امام(ره) بود».

نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان‌شرقی در ادامه اضافه می‌کند: «شهید قاضی فقیه مسلم بودند. علاوه بر فقاهت، ایشان زمان آگاه بودند، یعنی اوضاع جهان را خوب می‌دانستند و کاملاً به مبارزاتی که علمای قبل از ایشان داشتند،آگاه بودند و در صحبت‌ها و سخنرانی‌هایشان غالباً به این نکات اشاره می‌کردند. از دیگر ویژگی های ایشان قلم خوبشان است، مخصوصاً به زبان عربی بسیار زیبا می‌نوشتند. از تالیفات ایشان یکی هم در مورد اربعین حضرت حسین (ع) است، که تحقیق بسیار جامعی درباره این حادثه مهم تاریخ اسلام است».

* در تبریز همه می‌گفتند خمینی آذربایجان، آیت الله شهید قاضی است

آیت الله سیدمحمد تقی آل‌هاشم، امام جمعه موقت تبریز هم با تاکید بر اینکه سابقه طولانی فقاهت و اجتهاد در خاندان شهید آیت الله قاضی و نیز کسب فیض از اساتید مسلم نجف و قم و نیز ممارست ایشان در کسب علم، از ایشان مجتهدی مسلم و عالمی عالی قدر ساخته بود، می‌گوید:« شهید آیت الله قاضی در تبریز مثل امام(ره) بودند، یعنی در تبریز همه می‌گفتند خمینی آذربایجان، آیت الله شهید قاضی طباطبائی است. از نفس پاک امام الهام گرفته بودند. شجاعانه صحبت می‌کردند. یادم هست در یک سخنرانی در دانشگاه می‌گفتند: «خدا شاهد است من هیچ وقت از خط امام دست بر نمی‌دارم و برای شهادت هم آماده هستم. انقلاب باید به رهبری حضرت امام(ره) به راهش ادامه بدهد. مؤمنین نترسید». همیشه این حرف‌ها را می‌زدند. ایشان شجاع و غیور بودند، واقعاً خیلی جسور بودند. ابدا غیراز خدا از هیچکس نمی‌ترسیدند».

مرحوم آیت الله حاج شیخ مرتضی بنی‌فضل، از یاران نزدیک شهید قاضی و از شاگردان امام راحل (ره)، در مورد شخصیت اولین شهید محراب انقلاب اسلامی ایران بر این باور بود:« آیت الله قاضی طباطبائی در مبارزاتشان علیه طاغوت در آذربایجان درجه اول بودند. البته جلوتر از سال ۴۲ هم ایشان به عناوین مختلفی مبارزاتی علیه طاغوت داشتند، اما از سال ۴۱ و ۴۲ به این طرف که نهضت حضرت امام شروع شد، ایشان با مرحوم «آیت الله سید حسن انگجی»، در درجه اول و پیشرو بودند. حتی از نجف و از هر جای ایران، از مشهد مرحوم «آیت الله میلانی»، از قم آقایان علماء به خصوص حضرت امام عمده توجهشان در آذربایجان به «آیت الله قاضی طباطبائی» و «آیت الله سید حسن انگجی» بود.

* غریب نبود، اما غریبانه رفت

با این وجود، آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی در ششم جمادی الاولی سال ۱۳۳۱ هجری قمری در تبریز به دنیا آمد و دروس مقدماتی و سطح را در حوزه علمیه این شهر به پایان برد. این عالم مجاهد، به سال ۱۳۵۹ هجری قمری به شهر قم عزیمت کرد و حدود ۱۰ سال در آن شهر از محضر آیات سیدمحمد حجت، سید صدرالدین صدر، امام خمینی (ره) و سید محمدرضا گلپایگانی درس فرا گرفت.

* روایت پرواز از خاک تا افلاک

سپس در سال ۱۳۶۹ هجری قمری راهی نجف شد و با تکمیل درجات علمی خود با برخورداری از محضر بزرگانی چون آیات حکیم، خویی و بالاخص شیخ محمد حسین کاشف الغطا بهره های وافری برد و به درجه اجتهاد نایل آمد.

تالیفات آن عالم بزرگوار بیش از ۴۲ کتاب و اثر در زمینه های مختلف است که از مهمترین آنها می توان به تحقیق درباره اربعین سیدالشهدا الاجتهاد و التقلید، الفوائد، حاشیه بر رسایل و مکاسب، کفایه الاصول، رساله در مباهله و … اشاره کرد.

و سخن آخر اینکه به عقیده دوستان و یاران نزدیک این شهید محراب و به ویژه کارشناسان حوزه مسایل دینی و سیاسی، «شهید آیت الله قاضی طباطبایی همچنان که در تلاش های علمی کوشا بودند، در مبارزات سیاسی نیز شرکت فعالانه داشت. آن شهید بزرگوار دارای روحیه انقلابی و اراده ای خلل ناپذیر بودند و در پرونده قطوری که ساواک در مورد ایشان تهیه کرده، این نکته مشهود است. شرکت علنی و بارز آن شهید در مبارزات سیاسی از سال‌های ۴۱ و ۴۲ همزمان با آغاز نهضت اسلامی شروع می‌شود و ایشان یکی از رهبران و پایه های نهضت در آذربایجان بودند که در جریان همین مبارزات دستگیر و در زندان قزل قلعه تهران زندانی شدند.

همچنین در ارتباط، آیت الله شهید قاضی به اتهام اینکه در خلال بحث پیرامون حکومت اسلامی و جنایات اسرائیل در یک سخنرانی علنی نام امام را به عظمت و عزت بر زبان آورد به مدت شش ماه به بافق کرمان تبعید شد. پس از آن به بهانه دیگری شش ماه دیگر به زنجان تبعید شد. شهید قاضی در تبریز تنها نماینده تام الاختیار حضرت امام خمینی بوده و نقش ایشان در شکل دادن به مبارزات مردم تبریز نیز شایان توجه است.

* شهید قاضی مورد احترام همه بود

بنابراین محور مبارزه در آذربایجان شرقی و مرکز مبارزات، مسجد شعبان بود، که شهید قاضی طباطبایی امامت آنجا را عهده‌دار بودند. شهید قاضی در مبارزه از همه جلوتر و فوق العاده محبوب و مورد احترام بودند.

در ماه‌های قبل از پیروزی انقلاب، رهبری جریانات سیاسی، برپایی تظاهرات و تشکیل مجالس، همه بر عهده این شهید بزرگوار بود. مرحوم آیت الله شهید قاضی همیشه سد مستحکمی در مقابل خطوط انحرافی در جریانات ضد انقلابی بود و از اوان پیروزی انقلاب علیه جریانات منحرف و وابسته نظیر خلق مسلمان افشاگری‌های لازم را می‌کرد و منحرفان با وجود ایشان قدرت و جرات ابراز وجود پیدا نمی‌کردند. خدمات ایشان بعد از پیروزی انقلاب نیز شایسته توجه بسیار است.

* برپایی اولین نماز جمعه شهر تبریز، از سوی شهید قاضی

شهید قاضی طباطبایی بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب از طرف امام به سمت امام جمعه تبریز منصوب شد و اولین نماز جمعه را در این شهر بزرگ برپا کرد. ایشان همچنین کمیته‌های انقلاب اسلامی آذربایجان‌شرقی و غربی را تشکیل داد و نقش زیادی در راه اندازی استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و ادارات استان ایفا نمود.

شهید قاضی طباطبایی که ۴۳ جلد کتاب علمی و تحقیقی نوشته و چندین مقاله او به زبان عربی در دنیای عرب منتشر شده است، خود سوژه نویسندگان مختلف قرار گرفته است. جلد سیزدهم یاران امام به روایت اسناد ساواک، قاضی طباطبایی قله شجاعت و ایثار، مجلس‌نشین قدس، پارسای پایدار، سیمای فرزانگان، هفت هزار ‌روز تاریخ ایران و انقلاب و از جمله آن کتاب‌ها و مقاله‌ها هستند.

مرحوم قاضی همچنین زحمات زیادی برای رسیدگی به محرومان و مستضعفین متحمل شدند و پس از یک عمر مجاهده و تلاش خالصانه بدست عوامل خود فروخته و سر سپرده استکبار جهانی به شهادت رسید».

روح شهدا شاد و راهشان پر رهرو باد …