حمید آرش‌آزاد و اونون گولوش دونیاسی
هامی‌یا معلوم اولدوغوکیمی ساتیریک صنعتی چوخدا آسان یازیلا بیلمیر. بعضی‌لرین عقیده‌سینه گورا «یاخشی ساتیرانهوسی هیچ‌ده هر هانسی قیمتلی علمی کشفدن آز اهمییتلی دئیبلدیر.»(۱)
ساتیرا روحی خسته‌لیک‌لره اَن دَیَرلی درمان اولوب و اولاجاقدیر. جمعیت‌ده هرقدر انسانین قیمتی اونون وار- دولتی اساسیندا اولچورسه، گولوش ادبیاتینا میدان آچیلیر. آذربایجان ادبیاتیندا، ایرمینجی عصردن، گولوش شعری و نثری اونون قوّتلی قولو اولوبدور. میرزازین‌العابدین مراغه‌ای، عبدالرحیم طالب‌زاده، میرزاعلی معجز؛ و بو یاخینلیغدا، حدّاد،کریمی مراغه‌ای، یالقئز، شهرک و «آرش‌آزاد» ساتیرا صنعتیندن بویوک باجاریقلا بهره‌لَنن شاعیر و یازیچیلاریمیزدیلار.
«آرش‌آزاد» ین شعرینده معیشیتین ان خیردا مسئله‌لر‌یندن (ساعاتین عوضله‌مسی، تویوغون باهالاشماسی، سوپورگه‌چی‌نین بایراملیق ایسته‌مَسی و…) توتموش، اجتماعی- سیاسی حادثه‌لره (انتقادچی یازیچیلارین سیجیللی‌لری باطل اولماق، اَیرینی دوز یازماق اجبارینا قالماق و…) قدر مزه‌لی بیر اسلوبدا عکس تاپئبدیر.
بو دره دوز اولایدی
دووره‌سی بوز اولایدی
کاش «سیما» نین طنزینده
بیر چیمدیک دوز اولایدی
***
دینله منی، شاعر جان
قلمینه جان قوربان
گوزله طنز یازاندا
چوخ چیخما جیزیقیدان
***
بیر نالا وور، بیر میخا
قویما چوخ سسی چیخا
قورخ‌کی، قارانلیق دئوی
سنی کوکوندن ییخا
***
حق سوزده چوخدور عذاب
اونا اؤرت شیرین لعاب
سوزو بئله گتیرکی
نه شیش یانسین نه کباب(۲)
شاعر اجتماعی حیاتدا گوردویو یارامازلیقلاری ساده‌جه اولاراق تصویر ائدیر و اونلاری تنقید شالاغینا توتور. ساده یازماغی شاعری درینلیگه گنتمکدن مانع اولمور، چون‌کی اوزو جمعیتین اَن درین قات لارینا ده‌ک آتیلماشلاردان اولوب و اونلارلا قایناییب، جوشوب. بو ایسه شاعره ماکسیم گورگی یا سایاق آغیر یاشاییق چتینلیگی چینینه قویسادا، بویوک دوشونجه‌یه مالک ائدیبدیر و اونا قارتالا تک تیزبین گوزلوک باغیشلاییدیر:
چوخلو وصف ائتدیگین او حُسن و وجاهت ائله بو؟
باهارا طعنه ووران بوللو طراوت ائله‌بو؟
هر بیر حق سوز دئیه‌نه مین جوره تهمت یاخیلیر
بعضی کس لرده‌کی وجدان و دیانت ائله بو؟
ایکی ملیون «خودی» اولموش نئچه ملیون «نخودی»
او شعارلاردا گله‌ن «بیرلیک» او «وحدت» ائله بو؟
«جیک» سنین، «بؤک»ده سنین، «آلچی» را، «توْوخان» داسنین
شریکیک «اوْنبایا» دا، رسمِ رفاقت ائله بو؟
ماهواره، یاساق، اینتر نئته فیلتر تاخیلیر
ائشیدیب- گؤرمک حرام اولدو، صراحت ائله بو؟
«دوشونوب، دینمه، دانیشما، گوزونو آغزینی یوم»
بئله بیر عصرده، آزادلیغا حؤرمت ائله بو؟(۳)
معیشت ساتیراسی آرش‌آزاد یارادیجیلیقیندا اساس محوری توتور. ائله بو سببه گوره زحمت‌کش خالقین گئییم پالتاریندان توتموش چوره‌یه، خوره‌یه قدر هر شئیین عذاب- اذیّتیله تاپئلماسی‌کیمی مسئله‌لرده اونون شعرینه داخل اولوبدور.
معیشت ساتیراسی آذربایجان ادبیاتیندا، او جمله‌دن محمدباقر خلخالی، لعلی حکیم، شکوهی، صراف و… کیمی شاعرلرین اثرلرینده عکسینی تاپیب، آنجاق بوگونکی شاعرلر یالقیزدان توتموش آرش‌آزاد و شهره‌که قدر اوز زامانین اساس مسئله‌له‌ینه تانئییب و اونلاردا اولان چیرکینلیگی گولوش راوایتنان درمان ائله‌مگه چالیشیرلار آرش‌آزاد حافظ‌دن تضمین گوتوره‌ره‌ک جمعیت‌ده اولان عیبه‌جر وضعیتی بیر ملمع شعرده لوحه‌یه چکیر:
خرجیمیز اولموش فراوان، الغیاث
بورجوموز لاپ آشدی باشدان، الغیاث
گورمه‌دیک بیر جنس ارزان، الغیاث
«درد ما را نیست درمان، الغیاث
هجر ما را نیست پایان، الغیاث»
یاغ تاپئلمیر عرشه قالخمیش نرخ قند
اَت بیزی هجرینده ائتمیش دردمند
باغلاییب واعظ به گردن‌ها کمند
«دین و دل بردند و قصد جان کنند
الغیاث، از هجرخوبان(!) الغیاث»
قیرخ بئشه قالخسا اگر جانلاردا تب
اللی دوکاندا تاپیلماز بیرجه حبّ
احتکار ائتمیش داوانی بو لهب
«در بهای بوسه‌ای، جانی طلب
می‌کنند این دلستانان الغیاث»(۴)
وطن اولادینین حسرتی، یوخسول، مظلوم زحمت آراملارینین طالعین دوشونمک، اونلارین حقوق و حاققئنی جسارتله مدافعه ائتمک ح. آرشین یارادئجئلئغیندا مُهم موتیف حسابا گلیر. اونون شعرلرینده بعضاً ایلک باخئشدا فردی سجییّه‌لی گورونن، هجو خاراکتری داشییان شعرلرینه‌ده شاعر درین سیاسی مضمون و ایدیا قارئشدئریر. اونلاری اجتماعی ساتیرا سویّه‌سینه قالدیرا بیلیر:
سن فند بیلمه‌دین بالا! دونیانی دانلاما
یوخسا زیرک لیگین، «اگر»- «آمما»نی دانلاما
ویلاسی، «بئنز»ی یوْخ، یئری دشتِ جنون‌ایدی
مجنونا چون‌کی گئتمه‌دی، لیلانی دانلاما
«سیما» بو خلقه قورباغا، یاقارغا گؤستریر
گؤزدن ایتیبسه، بولبولِ شیدانی دانلاما
«آرش»! ترقّی ائتمه‌یه، یالتاقلیق ایسته‌نیر
سن فند بیلمه‌دین، بالا! دونیانی دانلاما(۵)
شاعرین ساده، آیدین و کسکین دیلی خالق دیلیندن آلئنئب، اونا گوره‌ده شعرلری اویناق، کسرلی و تأثیرلی‌دیر. آرش‌آزاد بو اثرلری خالق ائدنده جمعیت‌ده، کئچمیش‌ده ایشله‌نن افسانه‌نه‌لردن، ضرب‌المثل‌لردن، آتالار سوزوندن، گئنیش استفاده ائدیر، ائله بو دیلینن، ملت آراسیندا حکم سورن رشوت خورلوق، یالان، ریاکارلیق و یالتاقلیق‌کیمی چرکین صنعت‌لدی ساتیرا آتشینه توتور.
اولکه‌ده اجتماعی عیبه جرلیکلرله برابر، معیشتده‌کی نقصان‌لاری را، چاتئشما مازلیقلاری‌دا، یالنیز ساتیرا قلمی‌ایله اصلاحین ممکونلویونو دویان بیر سیرا شاعرلر بوژانرین انکشافینا چالیشمشیلار. ساتیرانین اولدوروجو، هم‌ده معالجه‌وی قامچی‌سی ایله فعالیت گوستره‌ن شاعرلرین محصولدار صنعتکارلارین بیری حمید آرش‌آزاد اولدوبدور:
دوزدور اوْلوب پنیرله چؤرک شام، ناهاریمیز
آنجاق سئوین‌کی، تولید اوْلور چوْخ شُعاریمیز
چیلپاق‌لیق ایله آج‌لیغا بیزلرده باخمایین
واردیر ناغیلدا، شعرده چوْخ افتخاریمیز
نه آغری‌ییب بو بئل لریمیز، نه یوْرولموشوق
بونلا بئله‌کی، چوْخلاری اوْلموش سواریمیز
«آرش»! اوزاتما چوْخ سؤزو، اسراری پرده‌له
گلمزسانا بیزیم بوقده‌ر عیب و عاریمیز(۶)
شعرین گوجو ائلین آلغیشلاماسیندادیر. آرش‌آزادین شعرلری کوتله‌لرین طرفیندن به‌یه‌لینیر. سوادسیز آداملاردا اوز یاشایئشئینن بیر حصه‌سینین چیرکینلیگین و نقصانلارین اونون شعرینده عکس صداسین ائشیدیر. اونلار بو شعرلری ائشیدنده دئییرلر: پاه آتونان! بونلاری کیم بو شاعرین قولاغینا چاتدیریب؟ بلکه‌ده او ائله بیزیم بیریمیزدیر!» دوغروداندا بعضاً آدام بو صحنه‌لری گورنده رحمتلیک جلیل‌محمد قلی‌زاده‌نین سوزو یادینا دوشورکی: ای بو سوزلری ائشیدنلرکی گولمکدن آغرینیزی قولاغئزین دیبینه‌قدر آچئسیز، بیلیسیزکی کیمه گورلوسوز؛ بیر آینایا باخین!
ح. آرشین شعری اوز دورونون نبضین توتان و اونلاری ابدیلشدیرن شعرلردیر. شاعر باجاریقلا ائلییه بیلیب‌کی حساس دَم‌لری شیکار ائدیب و اونلاری بیر نئچه بیت بورتلتلرینده گلن نسیللره رسم ائله‌سین. بو شعرلر زمانه‌نین طلبیندن رونمان شعرلدیر و اولاجاقدیر.
پانویس‌ها:
۱- آذربایجان گولوشی عصرده، کامران محمد اوف، یازیچی، باکی ۱۹۸۹، ص ۴
جیزیقدان چیخما بالا، حمید آرش‌آزاد، ۱۳۸۱، تبریز ص ۱۰۰
۳- جولو جولویه قالمادی، حمید آرش‌آزاد ۱۳۸۳ تبریز ص ۴-۱۳۳
۴- جیزیقدان چیخما بالا… ص ۱۳۵
۵- جولو جوله‌یه قالمادی ص ۱۴۶-۷
۶- یئنه اورادا… ص ۱۴۱-
برجسب : | ايميل: news@.ir | شماره پيامک:000 |
|