بررسی راهکارهای کاهش تعداد معتادان در کشور و اتخاذ سیاست هایی در راستای پیشگیری از مصرف مواد مخدر، اصلی ترین محور گفت وگوی شماری از کارشناسان و مسوولان در نشست پیدا و پنهان مواد مخدر در ایران بود که دیروز برگزار شد.
[پیدا و پنهان مواد مخدر در ایران]

انجمن «اندیشه و قلم» شامگاه دیروز، دوشنبه چهارم بهمن ماه نشست پیدا و پنهان مواد مخدر در ایران را در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار کرد. در این نشست، «علی هاشمی» رییس کمیته مبارزه با مواد مخدرِ مجمع تشخیص مصلحت نظام، «محمد بینازاده» روانپزشک و «مصطفی مهرآیین» جامعه ‌شناس به بیان نظر و دیدگاه های خود پرداختند.

** ضرورت آینده نگری برای تغییر الگوی مصرف
هاشمی نخستین سخنران این نشست بود. وی با بیان اینکه مواد مخدر در کنار تجارت اسلحه، توریسم و نفت یکی از مهمترین تجارت های پرسود در دنیای کنونی است، گفت: براساس آمارهای جهانی میزان درآمد این مواد در دنیا معادل یک هزار و ۵۰۰ تا ۲ هزار میلیارد تومان است. اگرچه بسیاری از کشورها از تجارت آن بهره می برند اما باید گفت آسیب های گسترش مواد مخدر در دنیا بیش از درآمد آن است چنانکه شمار معتادان دنیا رقمی بیش از ۳۰۰ میلیون تَن است.
هاشمی با اشاره به چگونگی سیاستگذاری ایران در دوره های گوناگون در خصوص مساله مصرف مواد مخدر گفت: تا قبل از سال ۱۳۵۸ حدود ۳۵ هزار هکتار از زمین های کشاورزی زیر پوشش کشت خشخاش بود، اما بعد از این سال تریاک کوپنی (یارانه ای) برچیده شد و این کار تقویت مافیای و قاچاقچیان مواد مخدر را در پی داشت. هر چند که نمی توان بر تصمیم انقلابی آن زمان ایرادی وارد کرد اما باید گفت این تصمیم هزینه های فراوانی به کشور تحمیل کرد. پس از این اقدام و میان سال های ۱۳۵۸ تا ۱۳۹۳ میزان ورود تریاک در ایران از ۱۱ تُن در سال ۵۸ به ۷۸۶ تن در سال ۹۳ افزایش یافت و باندهای متلاشی شده مواد مخدر در این دوره از ۱۴۲ باند به ۲ هزار و ۹۷۱ باند رسید.
رییس کمیته مبارزه با مواد مخدرِ مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد: برای تحلیل معضل اعتیاد و مصرف مواد مخدر به نظر من بهترین راهکار شناخت زمینه های کلان رواج این مواد در جامعه است. باید در سطح کلان سیاست های اصولی پایه گذاری شود تا خانواده در سطح میانه و فرد در سطح خُرد بتوانند نفس راحتی بکشند. افزون بر برنامه ریزی باید آینده نگری نسبت به تغییر الگوی مصرف در جامعه نیز در دستور کار قرار گیرد چرا که در یک دهه گذشته شاهد افزایش ورود مواد مخدر صنعتی و گرایش به آن بوده ایم.
به گفته هاشمی، برای برنامه ریزی بهتر در زمینه پیشگیری اعتیاد آمارهای دقیق نیاز است که متاسفانه در دولت های نهم و دهم آمار معتادان به مواد مخدر از ۲ میلیون تن به صورت ناگهانی رقمی نزدیک به ۷۵۰ هزار تن اعلام شد. البته مشکل پیشگیری از اعتیاد تنها در زمینه آمار نیست بلکه سرانه بودجه نیز مهم است. در دنیا سرانه پیشگیری از اعتیاد ۲۰ دلار درنظر گرفته شده اما این میزان در ایران نیم دلار است.

** نبود مدل سازی مفهومی در پیشگیری از اعتیاد
بینازاده به عنوان دومین سخنران این نشست، با بیان اینکه پیشگیری در هر زمینه ای نیازمند سیاستگذاری و تعریف مفهومی از موضوع است، گفت: پس از چند قرن مصرف مواد مخدر و تهدیدهای قهریِ حکمرانان و مسوولان وقت، هنوز به سیاست کلی دست نیافته ایم. مصرف مواد مخدر از دوره صفویه در شیره کش خانه ها وجود داشته و سپس برخورد با معتادان و مصرف کنندگان این مواد در دستور کار قرار گرفته اما این برخوردها با فراز و نشیب هایی همراه بود. البته این شیوه از برخورد ویژه ایران نیست بلکه در آمریکا به دلیل مواد مخدر و روسیه به دلیل مشروبات الکی وجود داشته است.
وی با طرح این پرسش که چرا نمی توان مبارزه را به صورت جدی دنبال کرد؟ گفت: نظریه پردازان اعتیاد تکاملی بر این باورند که از ۲۳۰ میلیون سال پیش، میان گیرنده های مغزی انسان و گیاهان مخدر پیوندی وجود داشته است. نمی توان این پیوند را با دستور از بالا و آمرانه قطع کرد. ماندگاری مواد مخدر در سده های متوالی نشان می دهد که کارکرد آن برای برخی مطلوب است.
بینازاده تاکید کرد: در زمینه سیاست های پیشگیرانه از مصرف مواد مخدر باید سن شروع مصرف را بالا برد. یعنی فرد در بالاترین سن ممکن رو به مصرف مواد بیاورد. ما تنها در دوره دولت اصلاحات شاهد افزایش سن مصرف مواد مخدر بودیم اما اکنون سن شروع مصرف مواد در جامعه ما بسیار کاهش یافته است.

**اعتیاد، نتیجه بی توجهی به نظم جامعه
سخنران پایانی این میزگرد مهرآیین بود. وی با طرح نگاهی انتقادی بیان کرد: آسیب شناسی محض، جامعه را به اردوگاه و زندان تبدیل می کند و قدرت شناسایی نهایی ریشه یک معضل را از افراد می گیرد. برای ریشه یابی اعتیاد باید مساله نظم در جامعه بررسی شود.
این جامعه شناس اظهار کرد: مصرف مواد مخدر جزیی از فرایند اعتیاد است و اعتیاد در نتیجه بهم خوردن نظم حاکم بر جامعه شکل می گیرد. همچنان که فردی در ورزش زیاده روی کند، گفته می شود اعتیاد به ورزش دارد. مصرف زیاد مواد مخدر نیز خلاف نظم فراگیر جامعه است. در این شرایط رفتار فرد زیر تاثیر مصرف مواد از الگوهای اصلی جامعه خارج شده و دیگر مانند افراد عادی رفتار نمی کند.
وی گفت: اعتیاد یک سازه اجتماعی است که در زبان و برخوردهای اجتماعی خلق می شود و برخلاف برخی نظریه ها که باور دارند تکامل آن خطی است، هیچگاه نمی توان برای آن روندی خطی فرض کرد. اگر بخواهیم این سازه زبانی را بررسی کنیم، نباید از روش دستور از بالا استفاده کنیم بلکه باید از محدوده قدرت بیرون رفته و وارد جمعیت شویم. به زبان «میشل فوکو» اندیشمند فرانسوی باید از قدرت بیرون رفته و با جمعیتِ درگیر در یک مساله زندگی کرد؛ یعنی به کسانی که اعتیاد دارند اجازه حرف زدن داده شود.
مهرآیین تاکید کرد: البته اجازه حرف زدن تنها نباید به یک یا چند جلسه خلاصه شود. باید آنچنان به این افراد بها داده شود که احساس امنیت کنند تا اعتماد آنان به خوبی جلب شود. معتاد باید از دریچه خودش مورد توجه قرار گیرد زیرا رویکرد از بالا، رویکردی دستوری است که کمتر می تواند جواب دهد. باید اجازه دهیم معتادان خود این نظم را تعیین کنند.
** گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: غفار میرزایی**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی کاظمی