کتاب، بازگو کننده قصه دیروز و سازنده راز فرداهاست و کودکان، میراث دار کلماتی هستند هزار هزار خاطره را برای همیشه در قالب کتاب ثبت و منتقل می کند.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، روز جهانی کتاب کودک، با خاطره زادروز هانس کریستین اندرسن، نویسنده فقید داستان‌های کودکان نامگذاری شده‌ است و به جهت نزدیکی با تعطیلات نوروزی ایران، همواره شاهد رخدادهای مختلفی در این حوزه بوده است.

در سال‌های پس از آغاز به کار این حرکت جهانی، کشورمان دو بار میزبانی و محوریت روز جهانی کتاب کودک را بر عهده داشته و امسال این برنامه جهانی با محوریت کشور روسیه برگزار می‌شود؛ در پیام روز جهانی کتاب کودک که امسال آن را را سرگی ماخوتین نویسنده روس نوشته است، آمده: در دوره کودکی عاشق درست کردن خانه با مکعب و بقیه اسباب بازی‌هایم بودمُ سقف تمام خانه‌هایی که می‌ساختم از کتابی تصویری بود. در رویاهایم از آن خانه ها بالا می رفتم، روی بستری از قوطی کبریت‌ها دراز می‌کشیدم و ابرها یا آسمان پر ستاره را نگاه می‌کردم تمام رویاهایم برمی گشت به تصویری که بیش‌تر از همه دوست داشتم…

به همین بهانه و با توجه به برگزاری نشست‌های دوره ای فعالان فرهنگی هنری کودک و نوجوان تبریز، با محمد قضایی، فعال و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان به گفت و گو نشستیم. آنچه می خوانید ماحصل این گفت‌وگوست:

قضایی، به عنوان فردی فعال در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، به چه افرادی فعال فرهنگی کودک و نوجوان اطلاق می‌کنید؟

اگر اجازه دخل و تصرف در این مفهوم را داشته باشم، واژۀ «هنری» را هم به واژۀ «فرهنگی» اضافه می‌کنم و ترکیب فعال فرهنگی و هنری را به کار می‌برمُ در یک نظر کلی و اجمالی هر کس که در یکی از رشته‌های هنری اعم از شعر، قصه، داستان، نمایش، فیلم، انیمیشن، نقاشی و تصویرگری، موسیقی و… در حوزۀ کودک و نوجوان دست به خلق اثر بزند، ناشران کتاب کودک و نوجوان، مربّیان، مدرسّان و منتقدان آثار هنری بخش کودک و نوجوان، تولیدکنندگان محصولات فرهنگی، هنری و حتی آموزشی و سرگرمی مختص کودک و نوجوان به شرطی که به شکل تخصصی و کارشناسی شده فعالیت کنند، همچنین فرهنگسراهای تخصصی کودک و نوجوان در صورتی که به معنی واقعی کلمه کار و فعالیت فرهنگی و هنری انجام می‌دهند فعالان فرهنگی هنری کودک و نوجوان خوانده می‌شوند ولی این یک نظر و تعریف کلی است، این طبقه بندی کلاً بی‌عیب و نقص نیست و می‌تواند مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

به هر حال دو وجه مشترک در بین همۀ این گروه‌ها هست، اول اینکه به صورت تخصصی کار می‌کنند یعنی از سر تفنن و سرگرمی یا مثلا رفع تکلیف شغلی و اداری نیست دوم اینکه این کارها نیز مثل تمام فعالیت‌های فرهنگی و هنری صرفاً به قصد کسب درآمد و انتفاع مالی انجام نمی‌گیرد یعنی فقط ماهیت شغلی ندارد.

یک دیدگاه تخصصی‌تر هم وجود دارد که در آن دامنۀ تعریف فوق کمی محدودتر می‌شود و صرفاً شامل افرادی است که آثار فرهنگی و هنری خلق می‌کنند و این جدای از شغل و فعالیت اقتصادی آنهاست یعنی مثل مهدهای کودک یا ناشران و فروشندگان کتاب و فرهنگسراها به قصد امرار معاش و کسب سود اقتصادی فعالیت نمی‌کنند.

* تبریز از قطب‌‌های مهم شعر و ادبیات کودک /فرهنگ و ادبیات عامّه و شفاهی آذربایجان سرشار از مصادیق و مضامین و گونه‌های متعدد ادبی کودک

هدف از تشکیل جمعی با حضور فعالان فرهنگی و هنری کودک و نوجوان در تبریز چیست؟

جایگاه بی‌بدیل تبریز در حوزۀ فرهنگ و هنر کودک و نوجوان غیرقابل انکار و چشم پوشی است به ویژه در شعر و ادبیات کودک، تبریز از قطب‌های این بخش، نه تنها در کشور بلکه در منطقه بوده و هم اکنون نیز هست. این جایگاه در ادبیات شفاهی و فولکلور واقعاً بی نظیر است.

فرهنگ و ادبیات عامّه و شفاهی آذربایجان از مصادیق و مضامین و گونه‌های متعدد ادبی کودک همچون شعر، قصه، داستان، لایلا، تاپماجا، نازلاما و… سرشار است این میراث ارزشمند و گرانسنگ، پشتوانۀ عظیم، غنی و بی‌جایگزین فرهنگی هنری و تربیتی و محتوی زیباترین و والاترین مفاهیم اخلاقی و فضایل انسانی است که نیازمند احیا و بازخوانی می‌باشد و این مهم میسر نمی‌شود مگر با عزم جدی و کار گروهی و جمعی.

البته این یکی از اهداف تشکیل و برگزاری نشست‌های فعالان فرهنگی هنری کودک و نوجوان می‌باشد، آشنایی اهالی فرهنگ و هنر کودک و نوجوان از شاخه‌های مختلف با یکدیگر، شناسایی استعدادهای برتر این بخش، تبادل آرا و اندیشه بین اعضا و شرکت کنندگان، نقد و بررسی آثار فرهنگی و هنری توسط اساتید و خبرگان هر رشته، برگزاری درس گفتارهای تخصصی برای اعضا و هنرجویان رشته‌های مختلف، طراحی، برنامه‌ریزی، تصویب و برگزاری برنامه‌های فرهنگی هنری، جشنواره و نمایشگاه‌های تخصصی کودک و نوجوان، طراحی و اجرای پروژه‌های فرهنگی هنری با رویکرد آموزش اخلاق شهروندی از جملۀ اهداف تعریف شده برای شکل‌گیری این نشست‌ها است.

این جمع تا الان شامل چه افرادی با چه تخصص‌هایی می‌شود؟

اساتید و فعالان رشته‌های مختلف هنری در قالب کار گروه‌های تخصصی همچون کار گروه شعر، کار گروه قصه، کار گروه تصویرسازی، کار گروه نمایش و… در این نشست‌ها حضور می‌یابند و این کار گروه‌ها به منظور ‌تفکیک فعالیت‌ها با تخصص‌های مختلف و تشکیل جلسات پر بار و نتیجه بخش در رشته‌های گوناگون هنری است دوستانی که در این نشست‌ها شرکت می‌کنند نسبت به طرح ایده، همچنین عملیاتی شدن طرح‌ها و برنامه و بخش اجرایی به سر گروه‌ها کمک می‌کنند.

فضای شهر تبریز برای گسترش این دست از فعالیت‌ها چگونه است؟

خوشبختانه در تبریز فضای مساعدی برای گسترش فعالیت‌های فرهنگی وجود داشته و دارد و تبریز همواره ظرفیت‌های بسیار قوی و فرصت‌های بکر زیادی داشته است و این به‌خاطر نبوغ هنرمندان و اهالی فرهنگ این شهر در طرح ایده‌ها و طرح های نو هست. البته مشکلات و موانعی هم وجود دارد که باید مرتفع شوند و این با عزم و همدلی دوستان امکانپذیر است.

تاکنون خروجی فعالیت‌های فعالان فرهنگی هنری کودک و نوجوان تبریز چه بوده است؟

ایجاد فضای رسمی و مناسب برای گردهمایی فعالان فرهنگی هنری کودک و نوجوان، آشنایی افراد و گروه های فعال در حوزۀ فرهنگ و هنر کودک و نوجوان با یکدیگر، شناسایی ظرفیت‌های بالقوه و استعدادهای نو، برگزاری کلاس‌های تخصصی شعر و ادبیات کودک، برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار مختلف هنری (شعر، قصه، نقاشی و نمایش)، برگزاری ویژه برنامۀ شب چلّه برای کودکان در سال گذشته، حمایت مادی و معنوی از تولیدکنندگان کتاب و آثار هنری بخش کودک، ایجاد بسترهای لازم برای تعامل مسئولان فرهنگی و هنرمندان و طرح برنامه ها و مسائل فرهنگی حوزۀ کودک و نوجوان بخشی از عملکرد این نشست ها بوده است.

لبته این فقط گزارشی از عملکرد نشست‌های فعالان فرهنگی هنری کودک و نوجوان است و اصولا هر یک از عزیزان و دیگر دوستانی که در جمع ما حضور ندارند و در جلسات شرکت نمی‌کنند هر یک به تنهایی منشأ کارهای بزرگ دیگری بوده‌اند.

*انجام ۱۰۰ مورد نیازسنجی کار فرهنگی در حوزۀ کودک و نوجوان

از برنامه‌های پیش بینی شده این جمع بگویید.

کارهای نشده بسیار است و جاهای خالی فراوان، سال گذشته بیش از ۱۰۰ مورد نیازسنجی کار فرهنگی در حوزۀ کودک و نوجوان صورت پذیرفت که همگی در اولویت اول قرار دارند و بقول معروف اورژانسی هستند و باید هر چه سریع‌تر انجام یابند ولی عملیاتی شدن همۀ این برنامه‌ها نیازمند زمان است نمی‌توان همۀ کارها را دفعتاً انجام داد و راه صد ساله را یک شبه رفت.

برای سال ۹۶ برنامه‌هایی داریم که ان‌شاء الله به زودی اطلاع رسانی خواهیم کرد و به سمع و نظر عموم خواهیم رساند و برنامه‌هایی که برای سال‌جاری پیش بینی شده‌اند شامل دو بخش عمده هستند.

کارها و برنامه‌هایی که مخاطب عام دارند مثل جشنواره‌ها، جنگ ها و ویژه برنامه‌ها و برنامه‌های با مخاطب خاص مثل برگزاری درس گفتارهای تخصصی، کلاس‌های آموزشی، جلسات نقد و بررسی، اتاق فکر رشته‌های تخصصی هنری.

*موضوع کاهش شدید مطالعه به ویژه در قشر کودک و نوجوان به بحران جدی فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است

برای بهبود فضای مطالعه به ویژه در قشر کودک و نوجوان چه برنامه‌هایی خواهید داشت؟

برای بهبود فضای مطالعۀ کودکان و نوجوانان کارهای زیادی لازم است، بنده قبلا هم عرض کرده‌ام که موضوع کاهش شدید مطالعه به ویژه در قشر کودک و نوجوان به بحران جدی فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است که حل آن مستلزم عزم ملی و همگانی است اینکه ما ادعا کنیم می‌توانیم تمام مشکلات را حل کنیم و راه‌حل‌های صد درصد مثبت و کارساز ارائه دهیم دروغی بیش نیست در حقیقت هیچ کس نمی‌تواند چنین ادعایی کند و این مسئله‌ای نیست که بتوان بدون مشارکت خانواده‌ها آن را حل کرد. البته ما به سهم خود برنامه‌هایی در دستور کار خود داریم و سال گذشته نیز به این امر پرداختیم.

مثلاً بودجه‌ای را برای تهیۀ کتاب برای کودکان و نوجوانان تخصیص دادیم و در مناسبتها و ویژه برنامه های مختص کودکان به عنوان هدیۀ فرهنگی و یا جایزه به بچه ها تقدیم کردیم و کارهای دیگر از جمله معرفی کتاب و برگزاری نشست های کتاب و کودک، ولی خوب اینها کافی نیست و باید بیشتر کار کنیم. در سال‌جاری نیز برنامه‌هایی در دست اقدام داریم که فکر می‌کنم به نوع خود بکر و خلاقانه هستند و چون هنوز به تصویب نهایی نرسیده از توضیحات اضافی در مورد همۀ برنامه ها معذورم. مثلاً یکی از طرح‌ها برگزاری مسابقۀ بزرگ کتابخوانی برای کودکان خانواده‌های مجموعۀ شهرداری تبریز است.

حضور در جلسات برای همه امکان دارد؟ یا اعضای ثابتی دارید؟

بله. من از همین جا از همۀ فعالان فرهنگی هنری کودک و نوجوان دعوت میکنم در این نشست‌ها شرکت کنند.

***

روز جهانی کتاب کودک، با خاطره زادروز هانس کریستین اندرسن، نویسنده فقید داستان‌های کودکان نامگذاری شده‌ است و به جهت نزدیکی با تعطیلات نوروزی ایران، همواره شاهد رخدادهای مختلفی در این حوزه بوده است.

در سال‌های پس از آغاز به کار این حرکت جهانی، کشورمان دو بار میزبانی و محوریت روز جهانی کتاب کودک را بر عهده داشتاه و امسال این برنامه جهانی با محوریت کشور روسیه برگزار می شود؛ در پیام روز جهانی کتاب کودک که امسال آنرا را سرگی ماخوتین نویسنده روس نوشته است، آمده: «در دوره کودکی عاشق درست کردن خانه با مکعب و بقیه اسباب بازی هایم بودم. سقف تمام خانه هایی که می ساختم از کتابی تصویری بود. در رویاهایم از آن خانه ها بالا می رفتم، روی بستری از قوطی کبریت ها دراز می کشیدم و ابرها یا آسمان پر ستاره را نگاه می کردم. تمام رویاهایم برمی گشت به تصویری که بیش تر از همه دوست داشتم.

من تمام قواعد حسی یک زندگی کودکانه را که به دنبال خلق محیطی امن و آرام است دنبال کرده ام و کتاب کودک به معنای واقعی کمک بزرگی در جهت دست یابی به آن بوده است.

وقتی بزرگ تر شدم و خواندن را یاد گرفتم، کتاب در تخیلاتم بیش تر شبیه به یک پروانه و یا پرنده بود تا سقف یک خانه. صفحه های کتاب مثل بال های پرنده ها و صدای خش خش برگ ها بودند، انگار کتابی که لبه ی پنجره بود عجله داشت پنجره باز شود و به دنیایی ناشناخته برود. کتاب را برمی داشتم، می خواندم و به نظر می رسید کتاب آرام می شد. بعد، سفرِ من به سرزمین ها و دنیاهای دیگر آغاز می شد و دنیای تخیلاتم بزرگ و بزرگ تر می شد.

چه شادی بزرگی بود وقتی کتاب جدیدی در دست می گرفتم! در ابتدا هیچ چیز از داستان نمی دانید. در مقابل وسوسه ی خواندن صفحه ی آخر کتاب مقاومت می کنید. و چه بوی خوبی دارد! نمی شود این بو را در اجزاء کتاب تقسیم کرد: جوهر چاپ، چسب… نه، غیرممکن است. کتاب یک بوی خاص دارد، بویی منحصر بفرد و هیجان انگیز. چسبندگی بعضی صفحات طوری است که انگار کتاب هنوز در خواب است. و وقتی بیدار می شود که شروع به خواندنش می کنید.

شما بزرگ می شوید و دنیای اطرافتان پیچیده تر می شود. با پرسش هایی روبرو می شوید که حتی بزرگسالان توانایی پاسخ گویی اش را ندارند، گرچه، در میان گذاشتن این پرسش ها و رازها و شک ها با دیگران مهم است اما این جا نقطه ای است که کتابی به کمکتان می آید.

احتمالا با خواندن هر کتاب خیلی از ما با خودمان فکر می کنیم: این داستان درباره زندگی من نوشته شده! و حس می کنیم شخصیت محبوبمان در داستان شبیه خودمان است. او هم مشکلاتی مثل خودمان را تجربه کرده و خودش را برای حل مشکلات به شکلی صحیح مجهز کرده است. و شخصیتی دیگر که اصلا شباهتی به ما ندارد اما دلمان می خواهد الگویمان باشد، الگوی شهامت.

وقتی بچه ها (دختر یا پسر) می گویند: “کتاب خواندن را دوست ندارم!” خنده ام می گیرد. نمی توانم باور کنم. آن ها مسلما بستنی می خورند، بازی می کنند و فیلم های جالب می بینند. به زبانی دیگر آن ها دوست دارند خوش باشند و خواندن نه تنها کار سختی نیست و به رشد عواطف و شخصیت انسان کمک می کند بلکه در راس تمام خوشی هاست و نویسندگان کتاب های کودک با همین هدف دست به قلم می شوند.»

هر سال روز جهانی کتاب کودک توسط دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان مراسم باشکوهی به مناسبت برای بزرگداشت مقام کتاب کودک و ادبیات کودک و نوجوان در کشورهای جهان جشن گرفته می‌شود و مدیریت آن را این دفتر که از سال ۱۹۵۳ میلادی در سوئیس آغاز به کار کرده‌است برعهده دارد.

روز جهانی کتاب کودک که از سال ۱۳۴۹ در ایران به رسمیت شناخته شد و وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۵۰ روز ۱۴ فروردین هر سال را روز جهانی کتاب کودک در ایران اعلام کرد. بر این اساس هر سال یکی از دفترهای ملی وظیفه تهیه پوستر، پیام و شعار روز جهانی کتاب کودک را بر عهده دارند. شورای کتاب کودک ایران، تا کنون ۲ مرتبه از سوی دفتر بین المللی، وظیفه ی تهیه پوستر، پیام و شعار روز جهانی کتاب کودک را به عهده گرفته است. نخست در سال ۱۳۵۵، پرویز دیبایی پوستر را طرحی کرد، پیام را الهام توکلی و هاله زربخت، دو دانش آموز ایرانی، با عنوان «ماهی طلایی جادو» نوشتند و شعار آن را نیز محمود کیانوش در قالب یک رباعی سرود و بار دوم در سال ۱۳۷۲، پیام روز جهانی توسط مهدخت کشکولی نوشته شد و پوستر آن را نورالدین زرین کلک ترسیم کرد. پیام آن سال «کتاب، قصه دیروزها، راز فرداها» بود.

امسال روز جهانی کتاب کودک با شعار «بیایید با کتاب ها بزرگ شویم!» با پیامی به قلم …………… و تصویرسازی میخاییل فدروف، با محوریت کشور روسیه برگزار می شود تا توجه علاقه مندان و فعالان و مخاطبان ادبیات کودک را به این حوزه جلب کند.

*************************

گفت و گو: فرینوش اکبرزاده

**********************