قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز در سال ۵۶ سرآغازی برای صدور انقلاب از پیرامون کشور به مرکز کشور بود و به گفته تحلیل گران، این قیام نقطه شروع انقلاب عظیم ۴۱ سال پیش و زمینه‌ساز پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ شد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بامدادتبریز به نقل از ایسنا،تبریز را می‌توان همواره آغازگر رخدادهای سیاسی ایران نامید، مردم این دیار هیچ زمانی بی‌تفاوت از کنار اتفاقات نگذشته‌اند و گاه مشروطه خواهی را فریاد زدند و گاه علیه رژیم طاغوت قیام کرده و پایه‌های انقلاب اسلامی را بنا کردند.

۲۹بهمن سال ۵۶ بود، یک سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، زمانی که خفقان سراسر ایران را فراگرفته و طاغوت حکم‌رانی می‌کرد، در این میان جوانانی از جنس غیرت و ایثار به صحنه آمده و اربعین شهدای قم را در تبریز پاس‌داشته و قیام ۲۹ بهمن تبریز را در تاریخ مجاهدت‌ها، ماندگار کردند.

ماجرا از این قرار بود که با صلاحدید آیت الله قاضی طباطبایی، چند روز مانده به ۲۹ بهمن ماه، اعلامیه‌ای با محتوای اعتصاب سراسری با بستن مغازه‌ها و حضور در مراسم چهلم شهدای قم در مسجد قزللی (میرزا یوسف)، در سطح شهر تبریز منتشر شد که امضای علما و روحانیون از جمله آیت الله قاضی طباطبایی، آیت الله غروی، آیت الله قزلجه‌ای، آیت الله انگجی و … پای آن بود.

استاندار وقت آذربایجان شرقی هم که از برگزاری این مراسم خبر داشت، دستور ممانعت از حضور مردم در مسجد قزللی را به شهربانی صادر کرده بود.

صبح روز شنبه ۲۹ بهمن ۱۳۵۶

بر اساس آنچه که در منابع تاریخی آمده است، اقشار مختلف مردم از ساعات اولیه صبح ۲۹ بهمن سال ۵۶ در تب‌وتاب برگزاری مراسم چهلمین روز شهدای قم بوده و زودتر از ساعت ۱۰ مقابل مسجد اجتماع کرده بودند. دانشجویان هم دانشگاه را تعطیل کرده و روانه مسجد شده بودند که با درب بسته مسجد و محاصره نیروهای شهربانی مواجه شدند و در این میان سرگرد «حق‌شناس» -که رئیس کلانتری بازار بود- ضمن جلوگیری از ورود مردم به داخل مسجد به ساحت مقدس مسجد توهین ‌کرد و جوانان و دانشجویان حاضر در صحنه در مقابل این اقدام نیروهای شهربانی، شروع به اعتراض کردند.

«محمد تجلا» یکی از جوانان حاضر در صحنه بود که از سخنان توهین آمیز این مأمور شهربانی عصبانی و با او درگیر شد که در نهایت توسط سرگرد حق شناس به شهادت رسید و خون این شهید آغازگر قیام شورانگیز مردم تبریز شد؛ به‌طوری‌که مردم در حالی که پیکر اولین شهید قیام خویش را بر دوش داشتند، از بازار خارج شده و با شعارهای «زنده باد خمینی» و «مرگ بر شاه» در سطح شهر تظاهرات کرده و اماکنی از جمله ساختمان مرکزی حزب رستاخیز، بانک‌ها، مشروب فروشی‌ها و … را به آتش کشیدند.

رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که قیام ۲۹ بهمن سال ۵۶، سرآغاز ضربه‌ی مهلک و تاثیر گذار مردم تبریز بر پیکره‌ی رژیم طاغوت محسوب می‌شود، گفت: این اتفاق زمانی رخ داد که رژیم سلطنتی هنوز روی کار و تمام ابزار، عوامل ساواک و شهربانی و نیروهای مختلف آن علیه انقلاب بود.

محمدعلی پرغو ادامه داد: قیام ۲۹ بهمن زمانی اتفاق افتاد که اولین شعارها و تمامی اقدامات علیه شخص خود شاه در تبریز برنامه ریزی و اجرا شدند؛ خاندان پهلوی انتظار نداشت این اتفاق درآذربایجان رخ دهد؛ شعارهایی که علیه شاه اتفاق افتاد هیمنه و جایگاه خاندان پهلوی را بر هم زد، به طوری‌که استاندار وقت اعلام کرد قیام کنندگان جزوی از مردم آذربایجان نیستند و خارجی هستند، در حقیقت موضوع را به گونه‌ای مطرح کردند که گویی موضوع انقلاب مطرح نیست و این جریانات به سوسیالیست‌ها مربوط است و کار مهم و ارزشی مردم تبریز را کم ارزش جلوه دادند.

وی با بیان این‌که مردم تبریز با قیام ۲۹ بهمن سال ۵۶، جایگاه انقلاب اسلامی را تثبیت کرده و خط امام و خط سیر انقلاب اسلامی را به عنوان خط نجات مردم ایران از یوغ قدرت‌های طاغوتی نشان دادند، افزود: مردم تبریزبا قیام ۲۹ بهمن، هیمنه و قدرت پهلوی را که به قدرت بی نظیری در منطقه تبدیل شده بود را لگد مال کردند.

رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران با بیان این‌که مردم تبریز از قدیم الایام مسجد را محور حرکت خود قرار دادند، گفت: مردم تبریز در مسجد قزللی که مرکز آغازین مبارزه با ظلم و ظالم و دفاع از مظلوم بود، شروع به حرکت کردند، باید به مردم شجاع و مسلمان آذربایجان درود گفت که دو زاویه ی تاثیر گذار از جمله تبعیت از ایدئولوژی اسلامی و مرکزی به نام مسجد، و همچنین نه گفتن به شاه و شکستن هیمنه و تمام تندیس‌های شخص شاه در ایران را به نام خود ثبت کردند.

وی افزود: از همه‌ی اقشار از جمله تجار و دانشگاهی در راس موضوع قیام ۲۹ بهمن قرار گرفته بودند، بازاریان با وحدت همه‌ی اقشار را با روشن گری پای کار آورده و توانستند در مقابل ابزار زور مقاومت کرده و آن را به رخ حکومت  بکشند.

پرغو جریان قیام ۲۹ بهمن را ماندگارترین نام تاریخی انقلاب اسلامی در پیشانی مردم شجاع آذربایجان دانست.

وی با اشاره به پیشگام بودن مردم تبریز در قیام ۲۹ بهمن سال ۵۶، گفت: با توجه به این‌که مردم مسلمان تبریز پای در رکاب دین و حسینی بودند، نگاهشان نیز به انقلاب نگاهی اسلامی بود، همچنین هدایت عالمان بزرگ، بصیر و مجتهد آذربایجانی‌ها که در راس آن‌ها حضرت آیت الله قاضی طباطبایی قرار داشت از ابتدای مبارزات انقلابی امام خمینی، پا به پا و به عنوان مقلد آن حضرت، نگاه انقلابی امام خمینی(ره) را در آذربایجان دنبال می کرد، هماهنگی مردم با مرکزیت مجتهد آذربایجان باعث اولین قیام در انقلاب اسلامی شد.

رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران با اشاره به سخنان امام خمینی (ره) در خصوص قیام تاریخی مردم تبریز، گفت: امام در مورد قیام مردم آذربایجان سخنان بسیار موثر و خوبی نسبت به نقش آفرینی مردم آذربایجان بیان کردند که این نشان از عظمت مردم تبریز بود که هیمنه‌ی پهلوی را در جامعه شکستند.

وی با اشاره به نقش پررنگ علما در قیام ۲۹ بهمن تبریز، گفت: در راس انقلابیون شهید آیت الله مدنی وآیت الله قاضی و آیت الله غفاری و همچنین بزرگانی  از آذربایجان از جمله تجار و بازاریان نقش بی بدیلی در قیام ۲۹ بهمن ایفا کردند، سیاسیونی مانند آل طاها، شهید باکری‌ها، سردار صفوی و غیره که در آن زمان در دانشگاه تحصیل می‌کردند، نقش هدایتی در قیام ۲۹ بهمن داشتند.

پرغو ادامه داد: قطعا هدایت چنین حرکت بزرگ در مقابل قدرت پوشالی و مسلح رژیم طاغوت کار بسیار دشواری بود ولی مردم آذربایجان در این راه از جان، خانواده و مال خود گذشتند.

وی با بیان این‌که قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز راهگشایی برای سایر استان‌ها شد، گفت: با توجه به نگاه ایجاد شده نسبت به قدرت شاه،  همه شاه را قدرتی غیرقابل شکست می‌دانستند، مردم آذربایجان با این حرکت توانستند با متکی به همدلی و تبعیت از ولی فقیه، بزرگ‌ترین قدرت‌ها را به زیر بکشانند.

رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران ادامه داد: مردم آذربایجان برای اولین بار توانستند تمامی عکس‌های شاه ملعون را از ادارات و مراکز به بیرون ریخته و لگد مال کنند و مجسمه‌ی شاه را که نماد قدرت پادشاهی شاه در آذربایجان بود به پایین بکشند، مردم آذربایجان به مردم ایران نشان دادند که دیگر قدرت پوشالی شاه در میان مردم آذربایجان جایی ندارد.

«میکائیل جمال‌پور» – استاد دانشگاه‌ تبریز  نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به عامل اصلی قیام مردم تبریز در ۲۹ بهمن ماه سال ۵۶، اظهار کرد:  بعد از قیام سال ۴۲ و شهادت هزاران نفر از مردم ایران و تبعید حضرت امام به ترکیه و عراق، یک نوع یاس و ناامیدی در بین مردم انقلابی ایجاد شد، این مسئله سال‌ها طول کشید تا مردم ایران نسبت به بازیابی هویت و مطرح کردن مطالبات خود اقدام کنند، این اتفاقات منتهی به مقابله‌ی علنی و کاملا آشکار نظام طاغوتی با ارزش‌های مقدس حضرت امام و اسلام شد.

وی افزود: نامیدن روحانیت مبارز و انقلابی و در راس آن‌ها حضرت امام به عنوان ارتجاع سیاه و مطرح کردن همبستگی آن با ارتجاع سرخ یعنی مارکسیست‌ها، باعث شد غیرت دینی مردم انقلابی به حرکت در بیاید و در ۱۹ دی ماه سال ۵۶، نسبت به این امر در شهر قم قیام کنند.

استاد دانشگاه‌ تبریز با بیان این‌که پیرو این قیام و شهادت عده‌ای از شهر قم، مردم تبریز با هدایت و راهنمایی حضرت آیت سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی نسبت به قیام برنامه‌ریزی کردند، گفت: با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای گرامیداشت مراسم اربعین مردم شهر قم در تبریز، این امر در مقابل مسجد قزلی تبریز با مقابله‌ی نیروهای انتظامی مواجه شد که در این جریان یکی از سرگردهای رژیم شاهنشاهی، سرگرد حق شناسف مردم بی گناه تبریز را به گلوله بست و برهمین اساس محمد تجلا، اولین شهید آذربایجان در دوران انقلاب به شهادت رسید.

وی افزود: بعد از این واقعه در سایر استان‌ها و شهرهای کشور، آتش انقلابی مردم شعله ور شد تا این‌که انقلاب اسلامی در سال ۵۷ به اوج خود و پیروزی رسید.

جمال پور با تاکید بر این‌که مردم تبریز همانند دهه‌های گذشته پیشگامی و زمان شناسی خود را در قیام ۲۹ بهمن ماه سال ۵۶ پدیدار ساختند، افزود: مردم تبریز در این واقعه نشان دادند همواره در تشخیص موقعیت‌ها مردمی ممتاز هستند.

وی شاخص‌های مهم سه گانه‌ی قیام ۲۹ بهمن تبریز را مسجد، روحانیت و شهادت دانست و گفت: مردم آذربایجان در قیام ۲۹ بهمن، با رهبری روحانیت در مقابل مسجد تجمع کردند و با تقدیم شهید، راه عزت و تعالی ملی ایرانیان را گشودند، اکنون نیز می‌توانیم با الهام از این قیام تاریخی روی عناصر سه گانه‌ی آن تمرکز کنیم.

جمال پور تاکید کرد: امروزه با تاکید روی عناصر ولایت فقیه، مسجد به عنوان سنگر اسلام و نترسیدن از مخاطرات با توسل به روحیه‌ی شهادت طلبی بعد از ۴۲ سال، نیز می‌توان از انواع و اقسام معبرهای سخت عبور کرده و در گام دوم انقلاب از عناصر قیام ۲۹ بهمن ماه تبریز الگو بگیریم.

وی با اشاره به علل ایستادگی مردم آذربایجان در مقابل رژیم شاهنشاهی، اظهار کرد: مردم آذربایجان در تاریخ معاصر ایران یعنی در یک صد سال گذشته همواره با دو جریان استبداد و استعمار سرناسازگاری داشتند، فلذا در عصر مشروطیت با استبداد قاجار مبارزه کرده و با خلق مشروطیت اولین ضربه‌ی اساسی را بر پیکر پیر و ناکارآمد استبداد شاهنشاهی وارد کردند.

وی ادامه داد: مردم آذربایجان در قیام‌های بعدی مانند نهضت ملی نفت و انقلاب اسلامی، نوک تیز حملات خود را متوجه استعمار انگلیس و آمریکا کردند. در عین حال در دهه‌ی ۲۰ مردم آذربایجان توانستند با تکیه بر دارایی‌های معنوی و روحیه‌ی انقلابی خود، فرقه‌ی دموکرات را که گماشته‌ی شوروری سابق بود از آذربایجان قهرمان بیرون کنند.

استاد دانشگاه‌ تبریز تاکید کرد: مردم آذربایجان به دنبال تحقق حکومت مردمی با الهام از آموزه‌های دینی، با آخرین بقایای استبداد و استعمار یعنی آخرین شاه ایران به مبارزه برخاسته و در این راه به گواهی نیم قرن گذشته نقش اساسی و گره گشا ایفا کردند.

براساس این گزارش؛ قیام مردم تبریز نسخه‌ی خودباوری، ایمان به خدا، نترسیدن از دشمن و اعتماد به نفس را ارائه کرد و با پیاده کردن این نسخه در تمامی برهه‌ها از جمله انقلاب، دفاع مقدس، مقابله با تروریسم و جریانات اوایل انقلاب موفقیت‌های بسیاری هم کسب شد.