مقبره الشعرا نماد فرهنگ و هنر آذربایجان است، مجموعه‌ای که هویت تاریخی شهر را به یدک می‌کشد و همواره فرش قرمزش، زیر پای گردشگران ایرانی و خارجی گسترده است، مکانی که ۴۰۰ شاعر و ادیب ایرانی از جمله اسدی طوسی، قطران تبریزی، خاقانی شروانی و همام تبریزی در این مکان آرام گرفته اند.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بامدادتبریز به نقل از فارس ،زهرا عبدالهی: مقبره الشعرا نامی آشنا در اذهان نه‌تنها تبریزی‌ها، بلکه مردمان بسیاری از سرزمین‌ها و از جمله ادیبان و فلاسفه شعر و ادبیات در چهار گوشه دنیا می‌باشد مکانی که به واقع نه فقط یک مجموعه تاریخی بلکه به‌عنوان نماد و گلوگاه‌ی برای معرفی تبریز محسوب‌می‌شود.

ولی صد افسوس که این نماد و یادمان همواره طی ادوار گذشته مورد نامهربانی مسئولان نهادهای مرتبط و نامرتبط از میراث فرهنگی تا شهرداری و سایر مجموعه‌ها قرار گرفته و حاصل این غفلت هم در سال‌های قبل، تبدیل شدن این مجموعه ارزشمند به محلی به‌دور از شان و جایگاه تبریز را فراهم آورده‌است.

مطمئناً نمی‌توان از کنار مزیت‌های اقتصادی در کنار پتانسیل‌های فرهنگی این مکان تاریخی به‌راحتی گذشت چرا که با سرپا شدن مقبره الشعرا جذب توریست و مسافر داخلی و خارجی به عنوان کمترین مزیت برای تبریز رشد دوباره و اساسی خواهد داشت وذاین یعنی در کنار تمام معادلات فرهنگی و ادبی، رونق کسب و کار و در نتیجه رشد اقتصادی برای شهر.

باید در اینجا به کارگاه‌های متعدد مرمت و بازسازی در اطراف مقبره الشعرا هم اشاره کنیم که در حال عملیاتی کردن طرح‌هایی برای ایجاد مکانهای تفریحی و فرهنگی برای شهروندان و بازدید کنندگان هستند که امیدواری به‌زودی شاهد اتمام این طرح‌ها و خوش آبرنگ شدن این مکان تاریخی شهرمان باشیم.

گفته‌می‌شود شهرداری تبریز طرح سنگ فرش چهار ظلع مکان تاریخی مقبره الشعرا را در دستورکار دارند هرچند این آرامگاه به اقداماتی بیش از اینها نیاز دارد ولی … .

شهردار کلان‌شهر تبریز در این رابطه می‌گوید: مدیریت شهری تبریز به پروژه مقبره الشعرا نگاه ویژه دارد قرار است این مجموعه تاریخی را از بن بست درآورد.

یعقوب هوشیار با اشاره به سنگ فرش چهار ضلع این یادمان افزود: این طرح در نواحی شرقی، جنوبی، ظلع شمالی و غربی نیز عملیاتی خواهد شد.

وی اظهار داشت: سنگ فرش معابر تاریخی منطقه ۱۰ شهرداری تبریز به مقبره الشعرا ختم نخواهد شد بلکه به‌منظور ایجاد محوری فرهنگی به سایر مجموعه‌های تاریخی این منطقه تسری خواهد یافت.

شهردار تبریز مناطق و مکان‌هایی که قرار است نقاط اتصال این محور فرهنگی باشند را موزه قاجار، مقبره الشعرا،» قاری کورپوسی «یا پل قاری و صاحب‌الامرذاعلام و اضافه‌کرد: قرار است با سنگ فرش مسیرهای منتهی به مکان‌های یاد شده را به‌هم متصل و این محور فرهنگی را ایجاد کنیم.

هرچند مشاهدات عینی خبرنگار ما طی شب گذشته حتی پیشرفت این اقدام را در مقایسه با چند ماهه گذشته نشان نمی دهد و چهار ظلع این یادمان در آستانه ۲۷ شهریور در تلی از خاک گرفتار شده اما به واقع باید گفت وقتی چنین میراثی در شهری به عنوان شهر اولینها وجود دارد نباید به آن به عنوان یک پتانسیل و داشته نگاه کرد که خیلی ها در حسرت داشتن آن می سوزند و برای توسعه و رونق آن تمامی نهادی های مرتبط و غیر مرتبط آستین همت بالا بزنند و بگویند می سازیم آنچه را که ساختن ما زمانی در گرو آن بود؟؟؟

کاش نیم نگاهی به آرامگاههای سعدی و حافظ و حتی شمس و سایر ادبا در داخل و خارجی از کشور می کردیم و به رگ غیرتمان بر می خورد که دیگران چه کرده اند با این داشته های فرهنگی تا جایی که برای داشتن این داشته ها خود را به آب و آتش می زنند که دارنده آن حتی شده به دروغ محسوب شوند چرا که ارزش و اهمیت این داشتن را می دانند و به آن اهمیت می دهند.

تاریخچه ای از مقبره الشعرا

اما درباره تاریخچه این مکان باید گفت که  سرخاب نام محله‌ای تاریخی در شهر تبریز است که از دیرباز محل سکونت بزرگان و ادبا بوده در این محله اماکن، بناها، تکیه‌ها و مقابر معروفی چون ربع رشیدی، تکیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه، صاحب‌الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن، حظیره بابا مزید، صفوه الصفا و مقبره الشعرا واقع شده‌است

مقبره الشعر آرامگاهی تاریخی که در محله سرخاب تبریز و در نزدیکی تکیه حیدر، در ضلع شرقی بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی واقع شده که در گذشته با نام‌هایی چون حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب شناخته می‌شد در منابع تاریخی، از مقبره الشعرا تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده چنانچه در کتاب لباب الالباب محمد عوفی که در سنه ۶۱۸ نوشته شده و در آن شرح حال شاعران قرن ششم را مانند خاقانی و ظهیر را که در مقبره الشعرا دفن شده‌اند، آورده و نامی از مقبره الشعرا برده، همچنین کتاب نزهه القلوب حمدلله مستوفی که در سال ۷۴۰ هجری قمری تألیف شده، قدیمی‌ترین کتابی محسوب‌می‌شود که نام مقبره الشعرای سرخاب را به صراحت ذکر کرده است.

مقبره الشعرا در طی زمان و بر اثر عوامل طبیعی چون سیل و زلزله تخریب شده و آثاری از مقابر بزرگان مدفون در آن باقی نمانده‌، در واقع از قرن شش هجری قمری و بعد از آنکه شاعران معروف قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر فاریابی در این مقبره دفن شده‌اند، در کتاب‌های تاریخ و تذکره به‌نام «مقبره الشعرا» برمی‌خوریم.

در این قرن، تبریز مرکز حکومت اتابکان آذربایجان و پناهگاه شاعرانی شد که در جستجوی یک زندگی آرام و آسوده به دور از جنگ و نزاع بودند به‌طوری که خاقانی و ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و در این شهر ساکن و پس از مرگ نیز در حظیره مخصوصی دفن شدند که از این حظیره در تاریخ و تذکره‌ها به‌عنوان مقبره الشعرا یاد کرده‌اند، شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلکانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند یا از نقاط دیگر به تبریز آمده و در این شهر درگذشته‌اند که غالباً در همین حظیره و در جوار خاقانی مدفون هستند.

متأسفانه این مکان هانطور که اشاره شد در طول زمان با حوادث مختلف طبیعی روبه‌رو و حوادثی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده و آثاری از مقابر این بزرگان بر جای نمانده در کتاب صاحب اولاد اطهار نوشته طباطبایی که در سال ۱۲۹۴ هجری قمری نگارش شده، به زلزله‌های متعددی به‌ویژه زلزله سال ۱۱۹۳ و سال بعد از آن اشاره شده که آسیب‌های فراوانی به این قبرستان وارد کرده، عزیز دولت آبادی نیز در مقاله زلزله‌های تبریز درباره قبور مقبره الشعرا نوشته که با کمال تأسف از مزارات شهریاران شعر و ادب فارسی مثل خاقانی شروانی، اسدی طوسی، ظهیر فاریابی، مجیرالدین بیلقانی، حکیم قطران تبریزی، شاهپور بن محمد اشهری سبزواری، خواجه همام تبریزی و… کوچک‌ترین نشانه و اثری نمی‌یابید.

مقبره الشعرا به‌عنوان یکی از نمادین‌ترین جاهای دیدنی آذربایجان شرقی شهرت دارد و محل دفن بزرگان، شعرا و ادبای زیادی است طوری که گفته‌می‌شود در این مکان بیش از ۴۰۰ تن از افراد نامی دفن شده‌اند، شاعرانی چون اسدی طوسی، قطران تبریزی، خاقانی شروانی، مجیر الدین بیلقانی، ظهیر الدین فاریابی، شاهپور نیشابوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، سلمان ساوجی، قطب‌الدین شیرازی، مغربی تبریزی، مانی شیرازی، لسانی شیرازی و شکیبی تبریزی از جمله آن‌هاست، محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار نیز آخرین شاعر نامی است که در سال ۱۳۶۷ در این مقبره به خاک سپرده شده و قبر وی در داخل فضای اصلی آرامگاه قرار گرفته است.

در مقبره الشعرا علاوه بر شهریار، خاقانی شروانی واسدی طوسی، افرادی همچون مجذوب علی شاه، عزیز خان مکری، هفت‌خواهران، امیر عبدالغفار، میرزا شفیع مستوفی، سهراب، پیر باب، امام طالحه، پیر محمد مشهور به پیر ممد، معین الدین صفار، کمال الدین عبدالقادر نخجوانی، حافظ حسین زال، عبدالرحیم خلوتی و افراد معاصری چون دکتر مهدی روشن‌ضمیر، دکتر محمود پدیده، استاد جواد آذر، استاد میرزا طاهر خوش‌نویس تبریزی، محمود ملماسی، سید یوسف نجمی و استاد علی حریرچی آرمیده‌اند

در دهه ۵۰ بود که به یاد نام و خاطره بزرگان مدفون در مقبره الشعرا احداث یادبود فعلی با طرح پیشنهادی از غلامرضا فرزان مهر آغاز شد و عملیات ساخت این بنای معروف تا پس از انقلاب ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۶۷ افتتاح شد اما در سال‌های اخیر جهت اجرای طرح توسعه آن، اطراف بنا حفاری و کارگاه‌های ساختمانی در اطراف آن ایجاد شدند و در حال حاضر نیز بعد از چندین سال، این پروژه به اتمام نرسیده و ناقص باقی مانده و بر چهره و سیمای این یادبود ارزشمند گذشت زمان و بی توجهی اثر گذاشته‌است.

معماری مقبره الشعرا بسیار زیبا و چشم‌نواز و طاق‌های در هم تنیده شده و عظمت این بنا در اولین ورود بیننده را مات و مبهوت می‌کند در ساخت این یادبود ترکیبی از معماری سنتی و مدرن استفاده شده ارتفاع آن ۳۰ متر و در پوشش بیرونی آن از بتنی و در لایه زیرین از فلزی بهره گرفته‌اند، فضای اصلی مقبره الشعرا یک اتاق بسیار بزرگ است که چندین اتاق کوچک در اطراف آن قرار دارد، بر دیوارهای این فضا اشعار شاعرانی که در این مقبره دفن شده‌اند و تابلوهای عکس و خطاطی به چشم می‌خورد، بخش‌های اداری، فروشگاه کتاب و صنایع‌دستی و… سایر بخش‌های تشکیل دهنده این بنا هستند.

به داد حال ناخوش آرامگاه شهریار و بیش از ۴۰۰ تن از افراد نامی کشور خفته در این مکان برسیم

اما باید واقعیتی را قبول که که این نماد شهر اولینها خیلی وقت است که حال دلش خوب نیست محلی که می شد به مرکزی برای بسیاری از اقدامات خوب فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … تبدیل شود اکنون به مامن بسیاری از اتفاقات ناخوش آیند اجتماعی تبدیل شده که حتی نام بردن از آنها در یک مطلب نوشتاری نیز برایمان سخت است.

پس طلب کنیم از آنها که مطالبه گری را به ما یاد داده اند تا شاید به داد حال ناخوش شهریار و بیش از ۴۰۰ تن از افراد نامی کشور خفته در این آرامگاه برسند مگر نه اینکه خود گفته اید باید از تاریخ درس زندگی گرفت می دانید در این مکان تاریخی چه تواریخی آرمیده اند؟

در پایان امیدوارم تک تک ما برای این مکان ارزشمند که از دل تاریخ گذشته و به ما رسیده میراث داری شایسته باشیم شاید که بتوانیم ارثیه ای مقبول از خود برای آیندگان به‌جا گذاریم و یادمان باشد که:

یادم نمی کنی و ز یادم نمی روی

یــادت بخیــر یار فراموشــکار من