هئچ زادیم یــوخ واقعیتــده، گئــده‌ک خـولیالارا

هــرنه واردیـر کله‌ده فکر و خیال، قوربــان سنه!

«خط فقر» آلتیندایام، هم «خط قرمز» قـورخودور

خط‌دن ال چک، تا دئییم، ای یار خال قوربان سنه!

گولوش انسان روحوندان دوغان، انسان شعوروندان ایشیق ساچان اصیل بشری خاصیتدیر. انسانی گولوش سوز تصور ائتمک ممکن دئییل، چونکی دائماً یوسکلن، یئنی‌لشن، کامل‌لشن. تمیزلشن، اوجالان انسان، گولوش سوز، بو کیفیت‌لره ال تاپا بیلمز.

آنجاق، یوخاریدا سایدیغیمز خاصیت و کیفیت‌لر، ساده‌جه دوغمور؛ اونلارین متضادلاری اولان گئری‌لیک، بایاغی‌لیق، ناقص‌لیک، پیس‌لیک، یارامازلیق و اسکیک‌لیک‌لرله چارپیشان انسان، اونلاری طنز آتشی‌له کوله دؤندره ـ دؤندره حیات یولونو ایشیقلاندیریر، آیدینلاشدیریر، گؤزل گله‌جگه دوغرو یول آچیر.

سایدیغمیز بو تضادلی خاصیت‌لر، انسانین اؤز ایچینده، همده یاشادیغی اطراف ـ محیط ده موجوددور. اودور کی گلوشون فردی و اجتماعی خاراکتر داشی‌ماسی‌دا بو سببدندیر.

گولوش اوستاسی داخلی عالمی زنگین اولان، معنوی عالمی تمیز اولان، دولغون دوشونجه‌لی، بؤیوک آمال‌لی یارادیجی انساندیر.

دونیانین بؤیوک گولوش اوستالاری، بؤیوک قایغی کش انسانلار اولموشلار. اونلار ایچلرینه آغلایاراق بیزلری گولدوره بیلمیشلر. ان قدیم زامانلاردان باشلامیش، ازوپ (EZOP)، عبید زاکانی، ملانصرالدین، میرزه فتحعلی، کریلوف، میرزه جلیل، میرزه علی‌اکبر صابر، میرزه علی معجز، افراشته‌لرین معاصر دوامچیلاری: عمران صلاحی، ساپلاق، آرش آزاد، میرزه شهرک، مجید یالقیز و باشقالاریدا یوخاریدا سایدیغیمیز نجیب یارادیجی کیفیت‌لره مالک اولموشلار.

تانینمیش ساتیریک، دیرلی سوز اوستادی ـ آرش آزاد ـ ین شیرین لهجه‌لی، دادلی ـ دوزلو افاده‌لری، مزه‌لی احوالاتلارلا دولغون شعرلری، آذربایجان ساتیریک شعرینی زنگین‌لشدیرن، اونون تاثیر دایره‌سینی گنیش‌لندیرن، سانباللی یارادیجیلیق نمونه‌لریدیرلر.

آرش آزاد، هر شئیدن اول، اؤز یولونو، اؤز استعدادینی تانییان و ساتیرا یارادیجیلیغینین سیرلرینه بلد اولان صنعتکاردیر.

ساتیرا یارادیجیسی اوچون یانان اوره‌ک، اوزاق گوره‌ن گؤز، دؤنمز اراده، یئنیلمز جسارت و بیرده‌کی سؤز صنعتینده، باجاریق لازیمدیر. بونلارین بیر چوخو آرش آزاد منلیگینده جمعلشه بیلمیشدیر.

اؤز دؤرونو، عصرینی تانیمایان، دوزگون ایده آللاری اولمایان، حیات یوللاریندا بو دره‌ین، دار گونده، برک آیاقدا گؤزلری آلاجالاشانلاردا ساتیرا استعدادی اولسادا، آنجاق اونلار، خالقین دردینه ده‌ین حقیقی ساتیرا اثرلری یارادا بیلمزلر. آرش دوزگون یولونو تاپیب، اؤز صنعت ائده آلینی معین‌لشدیریب و الینه قلم آلیب و سینه سینده قورو ائدن ائل دردینی، انسان دردینی، ایچینده آلیشا ـ آلیشا دوداغیندا گولوش چیچکلرینه چئویریر و بیز اوخوجولارین دوداقلارینا قوندورور:

من شاعرن درد آشنای عصر خویشم              خدمت به مردم بود آئیــن و کـیشم

سوغاتیام طنز متین و انتقـادی است               کند و صفت، سرشار شهد و نوش و نیشم

آرش آزاد صابر ادبی مکتبینین استعدادلی دوامچیسیدیر. او بؤیوک سؤز اوستالاری، صابر و معجزله فخر ائده‌رک، اؤز صنعت ائده‌یاللارینی، اونلارین دوشونجه و فیکیر دونیالارینا اویغونلاشدیریر و بؤیوک ساتیریکلرین، ارث قویوب گئتدیگی اؤلمز عنعنه‌لرینی دوام ائتدیره‌رک، افتخار حسی‌له یازیر:

زیــر قــدم مــردم محــروم چــو خاکیم

در چشم بــد دشمــن مردم، همه خــاریم

شد قسمت ما گر به جهان یک دل پر خون

چون جام، به مردم لــب پرخنــده بیـاریم

هـر لحظه در اندیشه و در سعی و تـلاشیم

تا بــر لــب مــردم گل لــبخند بـکاریم

در مــکتب آزادگـــی صابــــر و معجز

شـاگردیم و پی مقصدشان راه سپــاریم

بؤیوک ساتیریکلرین، دردلریده بؤیوک اولموشدور. چونکو اوره‌ک نه قده‌ر بؤیوک اولورسا، اونون دردی‌ده بیر او قده‌ر بؤیوک اولور. خالقا، انسانایغا خوش آنلار بخش ائتمک، اونلاری سئویندیرمک، گولدورمک، دوشوندورمک آرزوسودا یالنیز و یالنیز بو بؤیوک اوره‌کلردن دوغا بیلیر.

اولو صابر دونیایا غم پنجره‌سیندن باخا ـ باخا، اؤلمز میرزه جلیل «آنلاماق دردی، بؤیوک درددیر» دئیه ـ دئیه یازدیلار و یاشادیلار. آرشده اولو سلفارینین یولونو دوام ائتدیره‌رک بئله یازیر:

رحم کن بر جان من، ای مهربان، چیزی نفهم

تـا که باشم بنده راحت در جهان، چیزی نفهم

جــان مخلص، می‌دهم بر تو لقب‌های کلان

سرفــراز، ای مقتدر، ای قهرمان، چیزی نفهم

این نـه فهمیدن به سود ما و هم یاران ماست

تــا نگردد سود اینجانب زیــان، چیـزی نفهم

تـا تو نادانی، همیشه نان من در روغــن است

مـی‌دهم من، بر تو هم یک لقمه نان، چیــزی نفهم

بو پارچا بؤیوک صابرین مشهور سوآل و جواب شعری‌ایله نه گؤزه‌ل سسلسه بیلیر:

ـ قانما! ـ باجارمام! منی معذور دوت.              بویلــه‌جه تکلیــف محالــی اونوت

قابــل امکانمـی اولور قانمامــاق؟!               مجمر نار ایچره اولــوب یانماماق؟!

خالقین، ملتین ساغلام روحلو یاشاماسی، انسانلارین آچیق گؤزلو اولماسی، ساتیریکلرین اصیل ایستکلریدیر. اونلار اؤز آمال و ایستکلرینه چاتماق اوچون، هر جوره یارامازلیقلاری، پیس‌لیکلری، ایکی اوزلولوگو، آلچاقلیغی، چاپغینچیایغی، زوراکارلیغی، بیر سؤزله انسانا یاراشمایان بوتون عیبه‌جرلیکلری طنز آتشینه توتور، اونلاری افشا ائدیر تا انسان گؤزه‌ل یاشاسین؛ آزاد یاشاسین.

اصیل ساتیرا اوستادلاری دوغرو و دوزگون دموکرات انسانلاردیر. فیکیر آزادلیغی، اجتماعی آزادلیق، بشره لایق اولان آزادلیق دونیانین بزه‌ییدیر. آزاد اولمایان انسان کوله اولور، یازیق اولور، انسانلیقدان اوزاقلاشیر، جیلیزلاشیر. اونا گؤره‌ده بؤیوک ساتیریکلر همیشه آزادلیق جارچیسی اولموشلار. آرش آزاددا بو عنعنه‌نی دوام ائتدیرمیشدیر.

آزادلیغی بوغان هیئوه‌ره‌لرین ایرنج سیماسینی، پیس اوزونو، آلچاق منلیگینی، بیر سؤزله انسان جیلدینه گیرمیش شیطانلارین صیفتینی چوخ دوزگون و دولغون افاده ائده‌رک یازیر:

ای عـزیـزان! دشمن نوع بشــر آزادی است

مایه هر فتنــه و هــرگونه شر، آزادی است

دست و پــا و مغز خود را زودتر زنجیــر کن

چون برای چشم و گوش و سر، خطر آزادی است

صحبت از ویروس و میکروب، پیش ما هرگز مکن

چون که صدها بار از آنها بتـــر آزادی است.

طنز انسانین اعتراض حسیندن دوغور. بو حس جیلیز یوخ، بلکه سیناقلاردان کئچمیش، جیلالانمیش، ایتیلنمیش، اجتماعی یؤن آلمیش حسلردیر. بو حسلر عادیجه افاده یوخ، بلکه صنعت بیچیمینده، اصیل ساتیرا اوصولوندا افاده اولوناندا، انسانین اعتراضلارینی، عصیانلارینی، مبارزه‌لرینی یاخشی گؤستره بیلیر. اودور کی طنزین اساس مقصد و آمالی اجتماعی حاقسیزلیقلاری، گئریلیکلری، یارامازلیقلاری افشا ائتمکدیر. بو مقصدله او جامعه‌نین یاخشیلاشماسینا، یوکسلمه‌سینه، معنوی زنگینلشمه‌سینه کمک ائدیر:

یئــدی یوز خروار شعاردان هفدیــرم ات یــاخشی‌دیر

اللی تــون بــوش وعـده‌دن، بیر ذره همت یاخشیدیر

ایش تاپیلمیر، پول‌دا یوخدور، آج قالیب یوخسول جوان

وئــرسه حاکیم‌لــر بونــا بوللــو نصیحـت یاخشیدیر

اوزلولوک، سالوس، یالان، انسان اوچون سرمــایه‌دیر

کیــم دئییر علم و تخصص، یا کی غیرت یاخشیدیــر

ساتیریک شاعرین دونیا گؤروشو نه قده‌ر درین،  گنیش اولورسا، حادثه‌لری بیر او قده‌ر دوزگون، معنالی و تاثیرلی شکیلده جانلاندیریب، اوخوجولارینا، مخاطب‌لرینه چاتدیرا بیلیر. او اجتماعی تضادلارین کؤکونو یاخشی و دوزگون گؤره بیلنده، دئمک او تضادلارین حقیقی ماهیتینی یاخشی قاورایا بیلیر و اونلاردان چیخاردیغی معنادا، ساتیریک بیچیمده اولاندا داها تاثیرلی و اوزون عؤمورلو اولا بیلیر.

میرزه جلیلین، صابرین، معجزین بوگون بیزیمله یاشادیقلارینین سیرریده بیر یؤنوده محض بوندادیر. اصیل صنعت اثری دؤرونون آب و هواسینی داشیماقلا، ابدی یاشار اولور. او خالقین معنوی ثروتیمی نسلدن ـ نسله کئچیریر و یاشادیر.

منجه آرشینده بو قبیلدن اولان شعرلری یاخود سطیرلری واردیر. او بعضاً حادثه‌لرین مغزینه وارا بیلیب، اونلارین ایچ اوزلرینی گؤره بیلیب و بیزهده اوستالیقلا جانلاندیرا بیلیبدیر.

آرش آزاد محصولدار شاعیرایدی. چونکو او مطبوعاتلا سیخ باغلیایدی. بو اوزدن اونون یارادیجیلیغیندا مطبوعاتچی‌لیق درین تاثیر بوراخمیشدیر. ایستر مضمون، ایستر فورما رنگارنگ‌لیگی اونون اثرلرینده چوخ آچیق و آیدین گؤزه چارپیر.

آرش شعرین مختلف فورمالاریندان، بدیعی افاده واسطه‌لرینین مختلف نوعلاریندان او جمله‌دن: کیچیلتمه، شیشیرتمه، نقیضه، کنایه، طعنه، استهزا و باشقا ساتیرایا خاص اولان افاده واسطه‌لریندن، خصوصاً فارسجا ساتیریک شعرلرینده نقیضه‌دن بول ـ بول استفاده ائدیردی. بودا اونون فارس دیللی مطبوعاتی، اوجمله‌دن: «گل‌آقا» نشریه‌سی‌ایله سیخ امکداش‌لیغیندان ایره‌لی گلیردی. آرش فارسجا یئنی شعر یازان شاعرلرین ان مشهور و چوخ یاییلمیش شعرلرینه نقیضه‌لر یازمیشدیر و چوخدا گؤزه‌ل آلینمیشدیر بو اثرلر.

آرشین بو دؤرد میصراعسی ایله سؤزومه سون قویورام:

* باش داشیما یازدیرین:

عؤمور بویو نیسگیلایلن، یوللارا گؤز تیکیب، گئتدیم

بیـر کؤنوللوک محبتین حسرتینی چکیب، گئتدیـم

تکلیگیمده گؤزدن قان ـ یاش آخیتسامدا، سئوینیرم

انسانـلارین دوداغیندا گولوش گولو اکیب، گئتدیم.

حسن ریاضی (ایلدیریم)