‘تمبر’ برای بسیاری از میانسالان و کهنسالان کشورمان به خصوص در شهرهای بزرگ، نامی آشناست و جمع آوری این قلم فرهنگی، یادآور خاطرات تلخ و شیرین بسیاری است که برای بسیاری از ما اتفاق افتاده است.
فراموش نمی کنم در سال های تحصیل در دبیرستان فردوسی تبریز که خود نیز شاخصی فرهنگی برای کهن شهر تبریز و از یادگارهای درخشان آموزش و پرورش معاصر کشورمان است، از جمله تفریحات و سرگرمی های دوستان و همسالان، بحث و گفت و گو در خصوص آلبوم های تمبرمان بود.
کری خوانی بر سر اینکه ‘من این تمبر را دارم، تو نداری’ و تلاش برای اقناع دوستان برای مبادله یک قطعه تمبر مورد نیاز، از جمله خاطرات نوستالژیکی است که پس از دو دهه به هنگام مراجعه به سینمای ذهنی ام از آن سال ها، ناخواسته بر گوشه ذهن ام نقش می بندد و بی اختیار تبسمی کودکانه از شیرینی آن سال ها بر لبانم می نشاند.
در آن سال ها در کنج جنوب شرقی طبقه دوم پاساژ گلستان در روبروی دبیرستان ‘فردوسی’، مغازه تمبرفروشی بزرگ و زیبایی وجود داشت که مدیریت آن بر عهده مرحوم ‘اسد خوشباف خیابانیان’ بود؛ پیرمرد موسفید و مهربانی که برای ما دانش آموزان علاقه مند به تمبر دبیرستان فردوسی، نماد دانایی و مهربانی بود و با حوصله تمام برای در انتخاب تمبرها یاری مان می کرد.
مرحوم اسد آقا از پیشکسوتان جمع آوری تمبر در تبریز بود و علاوه بر اینکه مغازه فروش تمبر و اسکناس و دیگر اقلام مشابه را اداره می کرد، دائره المعارف جامعی در این عرصه فرهنگی محسوب می شد.
آن مرحوم از سال ۱۳۵۷ مغازه پاساژ گلستان را دایر کرد، اما پیش از آن و از دهه ۱۳۴۰ شمسی با تاسیس مغازه ای در محله تاریخی و ارمنی نشین ‘بارون آواک’ در این مسیر گام گذاشته بود.
من در تمام طول دوره روزنامه نگاری ام آرزو داشتم مصاحبه ای با وی داشته باشم، اما حیف که اجل مهلت نداد و آن انسان فرهیخته، فرهنگ دوست و شریف در سال ۱۳۹۱ از این جهان خاکی پرکشید و صد حیف که میراث ۶۰ ساله وی با فروش مجموعه های جمع آوری شده و مغازه اش از دسترس علاقه مندان دور شد.
جمع آوری تمبر به عنوان یک سرگرمی سالم و سرمایه گذاری مطمئن برای اقشار مختلف مردم به ویژه نوجوانان و جوانان تا پایان دهه ۱۳۷۰ شمسی هنوز در تبریز نیمه جانی داشت، اما به موازات رشد سرسام آور فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی در کشورمان در آغاز هزاره سوم، نفس های این سنت حسنه به تدریج به شماره افتاد، به طوری که مغازه های فروش تمبر که تعداد آنها در تبریز به دهها مورد می رسید، یکی پس از دیگری برچیده شدند.
رشد شتابان بازی های رایانه ای همراه با تغییر سبک زندگی موجب شد که سنت نیکوی ‘جمع آوری تمبر’ به عنوان یک دلمشغولی سالم و زمینه ساز آشنایی نوجوانان و جوانان با رویدادهای ملی و فراملی از یک سو و آموزش تدریجی آنان با مقوله سرمایه گذاری از سوی دیگر در محاق فراموشی فرو رود.
ادامه این روال همراه با کاهش مصرف تمبر به عنوان نتیجه تغییر شکل ارتباطات در جامعه موجب شده است که هم اکنون در کلان شهر بیش از یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفری تبریز تنها دو فروشگاه تمبر وجود داشته باشد و فرهنگ ‘جمع آوری تمبر’ تنها به کورسویی در میان دهها دلمشغولی و سرگرمی رایج نوجوانان و جوانان این شهر تبدیل شود.
‘محمود پیمانی’، تمبرشناس و عرضه کننده کلکلسیون تمبر با ۳۴ سال سابقه کار، از قیمت بالای تمبر به عنوان یکی از دلایل اصلی رکود بازار جمع آوری این کالای فرهنگی یاد می کند و می گوید: در این زمینه، شرکت پست نقش اصلی را دارد زیرا در همه جای دنیا، علاقه مندان به جمع آوری تمبر، این اقدام را از شرکت پست آغاز می کنند.
پیمانی اضافه می کند: بر اساس روال رایج، نوجوان یا جوان علاقه مند از یک روز به خصوصی، جمع آوری تمبر را آغاز می کند و سپس به تمبرهای قبل از آن روی می آورد.
وی با بیان اینکه متاسفانه فرهنگ جمع آوری تمبر در سال های گذشته سیر قهقرایی داشته است، تشریح می کند: قیمت تمبر در ایران گران است به طوری که طبقات متوسط و ضعیف جامعه از عهده تامین هزینه گردآوری آن بر نمی آیند؛ طبقه ثروتمند نیز که به طور متوسط علاقه ای به این مقوله ها ندارد.
وی از کاهش تنوع در انتشار به عنوان یکی دیگر از آفت های فرهنگ ‘جمع آوری تمبر’ در کشور و به تبع آن تبریز یاد می کند و می گوید: اگر شما مقایسه ای انجام دهید، تنها ۲۰ درصد تنوع تمبرهای دهه ۱۳۷۰ را می توانید در تمبرهای امروزی مشاهده کنید.
رضا انارچی، مدیر موسسه ماناتمبر نیز با اشاره به اینکه بازار جمع آوری تمبر، حال و روز خوشی ندارد، می گوید: هر چند وضعیت در زمان حاضر خوب نیست، اما بررسی های میدانی نشان می دهد که علاقه مندان بالقوه خوبی به تمبر در تبریز وجود دارد که با انجام برخی اقدامات تبلیغی و ترویجی می توان آن را به فعل رساند.
انارچی که تجربه برگزاری یک هفته ای نخستین نمایشگاه تمبر تبریز در آبان ماه امسال را در چنته دارد، معتقد است هنوز نیز می توان افرادی را که در مقطعی از عمر خود به جمع آوری تمبر اقدام و سپس آن را رها کرده اند، دوباره به چرخه علاقه مندان و گردآورندگان این کالای فرهنگی بازگرداند.
وی از شمارگان بالای انتشار تمبر در سال های نخست پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یکی از دلایل انقطاع در روند مجموعه داری تمبر یاد می کند و معتقد است در آن سال ها افرادی با هدف سرمایه گذاری به خرید ورق ها ۵۰ یا ۱۰۰ تایی تمبر اقدام کردند، اما چون شمارگان بالا بود، صرفه اقتصادی نداشت و دلسرد شدند.
وی یادآور شد: خوشبختانه شمارگان انتشار تمبر در سال های اخیر به روال منطقی متوسط ۲۰۰ هزار قطعه بازگشته و همین امر امیدهایی را در زمینه امکان احیای بازار خرید و فروش و جمع آوری تمبر ایجاد کرده است.
انارچی با اشاره به اهمیت جمع آوری تمبر به عنوان یک شاخص فرهنگی در آشنایی کودکان و نوجوانان با رویدادهای جوامع در عرصه های مختلف اقتصادی، تاریخی، سیاسی، فرهنگی و ورزشی گفت: مشکل دیگری که از اوایل دهه ۱۳۹۰ مجموعه داران تمبر با آن مواجه شده اند، اعمال مالیات ارزش افزوده است، در حالی که تمبر در همه جای دنیا از جمله ایران اوراق بهار محسوب می شود و به همین دلیل نیز باید از شمول این مالیات معاف باشد.
فریدرضا فریدی، رئیس روابط عمومی اداره کل پست آذربایجان شرقی نیز می گوید: در سال ۱۳۸۶ بر اساس بررسی های انجام شده متوجه شدیم که ۶۰۰ نفر به صورت صوری و بر روی کاغذ مشترک تمبر داریم؛ در آن سال پس از تماس های مکرر موفق شدیم حدود ۲۶۰ نفر از این تعداد را به چرخه اشتراک بازگردانیم، اما فکر نمی کنم این رقم اکنون بیشتر از ۳۰ نفر باشد.
وی افزود: در سال ۱۳۹۱ با تغییر سیاست های کلان شرکت پست، ‘تمبر’ به بچه سرراهی تبدیل شد و این در حالی است که در سال های نه چندان دور، مردم شرکت پست را با تمبر و پاکت نامه می شناختند، اما امروز شرکت تنها با انواع فرم ها و قبوض در میان مردم شناخته می شود.
فریدی با اشاره به اینکه سیاست های کلان شرکت پست در آن زمان موجب شد از تمبر به عنوان یک کالای فرهنگی غفلت شود، از طراحی های غلط و زشت به عنوان یکی از دلایل بی اقبالی مردم به تمبر یاد کرد و گفت: متاسفانه در طراحی تمبرها از منظر زیباشناختی با مشکل اساسی مواجه هستیم و این مساله از این زاویه بسیار حایز اهمیت است که ۵۰ درصد مخاطبان تمبر را اغلب، کودکان، دانش آموزان و گردشگران تشکیل می دهند.
وی با بیان اینکه در جهان امروز، تمبر به مثابه سفیران فرهنگی کشورها عمل می کند، از قیمت بالای تمبرهای یادبود به عنوان یکی دیگر از موانع ترویج فرهنگ جمع آوری این کالای فرهنگی نام برد و افزود: در حالی که قیمت تمبر پایه در سال ۱۳۹۰ شمسی ۶۵۰ ریال بود، این رقم اکنون به ۱۲ هزار ریال افزایش یافته است.
رئیس روابط عمومی اداره کل پست آذربایجان شرقی ادامه داد: این در حالی است که هیچ نیازی به افزایش سالانه قیمت تمبر یادبودی نیست.
وی تشریح کرد: هر چند افزایش چند برابری قیمت تمبر یادبود در خرید یک قطعه تمبر به چشم نمی آید، اما این روال برای مجموعه داری که بنا به ضرورت کار، یک ورق ۱۰۰ تایی از هر قطعه تمبر را گردآوری می کند، هزینه گزافی را تحمیل و وی را از ادامه راه دلسرد می کند.
نخستین تمبر جهان به نام ‘پنی سیاه’ در سال ۱۸۴۰ در انگلستان چاپ و این کاغذ رنگی به سرعت با استقبال مردم مواجه شد.
اولین تمبر ایران نیز در سال ۱۲۴۶ شمسی به فاصله کوتاهی پس از انگلستان در دوره ناصرالدین شاه قاجار چاپ شد و امروزه تمبرهای ایرانی مورد علاقه گسترده مجموعه داران بنام این کالای فرهنگی در جهان است.
کهن شهر تبریز علاوه بر فروشگاه های تمبر، مجموعه داران خوبی نیز در این حوزه دارد که به فعل رساندن پتانسیل آنها، مستلزم برگزاری نمایشگاه های منظم تمبر و نیز راه اندازی انجمن های مرتبط با آن است.
گزارش از: محمد عزیزی راد