در روزگاری که هنوز قطار و هواپیما، به اندازه امروز رایج نبود و داشتن ماشین شخصی نیز به اندازه امروز فراگیر نشده بود، این اتوبوس‌های قدیمی ایران‌پیما بودند که تنها وسیله نقلیه شهروندان برای مسافرت‌های بین‌شهری به شمار می‌رفتند. پایانه یا همان ترمینال خودمان، فضایی بود مملو از دود و سر و صدا، شلوغی و ازدحام مسافرها و دستفروش‌‌های دوره‌گرد و فریادهای رانندگان تاکسی. جایی که در وجب‌به‌وجبش رخوت و پریشانی جاری بود.

ترمینال، در سال‌های نه چندان دور، مبدا مهاجرت‌های ناگزیر قشرهای مشخصی از جامعه مثل سرباز و دانشجو بود و به عنوان نقطه آغاز تفریح و گردش و سیر و سیاحت کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت. با تحولات اجتماعی یک دهه اخیر و توسعه ارتباطات انسانی، موضوع «سفر» نیز بیشتر در زندگی عمومی مردم پررنگ‌تر شد. اما هزینه‌ بالای مسافرت‌های هواپیمایی و محدودیت خطوط ریلی، موجب شد مسیرهای زمینی کماکان عمده‌ترین انتخاب مردم برای سفر باشد.

به این ترتیب، اتوبوس‌های قدیمی و کهنه، به اتوبوس‌های مدرن و مجهز تبدیل شدند. ترمینال‌های مهم کشور نیز با اجرای طرح‌های توسعه و ایجاد خدمات متنوع کیفی، مورد بازنگری‌ قرار گرفتند.

این رویکرد، در شهر تبریز از اواسط دهه ۶۰ با انتقال ترمینال از مرکز شهر به محل کنونی، آغاز شد. انتقالی که البته شامل بخش کوچکی از خدمات مطلوب پایانه‌ای می‌شد و فاز اصلی و مهم‌تر که همان ساختمان مرکزی پروژه بود، عملاً از ردیف برنامه‌های عمرانی شهر خارج شد و تا سال های سال، جز تزریق اعتبارات قطره‌چکانی و اقدامات موضعی، پیشرفتی در آن صورت نگرفت.

با حضور دکتر نجفی در راس مدیریت شهر و تحول در برنامه‌های توسعه‌محور عمرانی، پایانه مرکزی تبریز به عنوان یکی از پروژه‌های اولویت‌دار، هدفگذاری شد.

ترمینال تبریز در گذر زمان / تاریخچه پروژه از سال ۶۸ تا سال ۹۴

محمد قلیزاده، مدیرعامل سازمان پایانه‌های مسافربری شهرداری تبریز با اشاره به پیشینه اجرای پروژه ترمینال تبریز می‌گوید: مطالعه و طراحی پایانه مرکزی تبریز، در سال ۶۶ و با در نظر گرفتن فضایی به وسعت ۳۰ هکتار آغاز شد و دو سال طول کشید. پروژه در سال ۶۸ وارد مرحله عملیاتی شد و در سال ۷۴ فاز اول آن در ۲۲ هکتار به پایان رسید. با این حال، قسمت اصلی پروژه که همان ساختمان مرکزی است، باقی ماند.

وی با بیان این‌که با افتتاح فاز نخست در سال ۷۴، پروژه عملاً تعطیل شد و این تعطیلی ۱۷ سال طول کشید، اضافه می‌کند: عملیات اجرایی فاز دوم پروژه در سال ۹۱ و در فضایی به وسعت ۷٫۵ هکتار شروع شد، اما با این حال، از سال ۹۲ پروژه از حیث اراده تکمیل، وجهه جدی‌تری به خود گرفت.

قلیزاده، طراحی و اجرای مراکز خرید، مراکز خدمات عمومی و رفاهی، محل بازی کودکان، اتاق مادر و کودک، آسانسورهای پنج‌گانه و پله‌های برقی را از بخش های متنوع طبقه‌بندی ترمینال تبریز عنوان می‌کند.

طراحی قدیمی پروژه و بهره‌گیری از مصالحی که از گذشته باقی مانده است، این سوال را مطرح می‌کند، که پیشرفت‌های دو سال اخیر، چطور به سازگاری فنی و عمرانی با سازه‌های قدیمی دست یافت؟ دلایل تعطیلی ۱۷ ساله پروژه چه بود و معاونت عمرانی، چه نقشی در رفع نارسایی‌های آن داشته است؟

بهره‌گیری از جلوه‌های بدیع و کم‌نظیر، در طراحی و معماری پروژه

معاون فنی و عمرانی شهردار تبریز نیز با یادآوری تکنولوژی قدیمی این پروژه، می‌گوید: این پروژه زمانی آغاز شد که هنور آیین نامه ۲۸۰۰ زلزله تدوین و ابلاغ نشده بود؛ همین موضوع، تجدید نظر در برخی شیوه های اجرا را برای تکمیل پروژه ضروری ساخت.

وی با بیان این که از نظر روند تسریع در عملیات اجرایی، می توانستیم با حذف سازه های قدیمی، پروژه را با سرعت بیشتری پیش ببریم، خاطرنشان می‌کند: با توجه به تاکیدات شهردار تبریز در موررد استفاده بهینه از مصالح و مدیریت هزینه، تلاش شد تا با تغییراتی در سبک سازه و اسکلت فلزی، در عین تزریق فناوری‌های جدید عمرانی و به روز کردن اصول مقام سازی، از حجم عملیات عمرانی گذشته نیز بیشترین و بهترین بهره‌وری صورت بگیرد .

وی با اشاره به جنبه‌های زیباشناسی پروژه پایانه مرکزی تبریز، متذکر شد: ساختمان اصلی پروژه در سه طبقه به مساحت ۲۲ هزار مترمربع و در ارتفاع‌های مختلف طراحی شده و در نماسازی‌ نیز از ترکیب زیبای کامپوزیت و شیشه استفاده شده است. در معماری ساختمان نیز، تاج ویژه‌ای طراحی و اجرا شده است که در نوع خود، از جلوه های بی‌نظیر معماری شهری به شمار به می‌رود.

عبداله‌پور تدبیر شهردار تبریز در حذف مدیریت‌های پراکنده و اجرای متمرکز پروژه با محوریت معاون فنی و عمرانی شهرداری را عامل اصلی اوج‌گیری پروژه پس از حدود سه دهه عنوان می‌کند.

در دو سال اخیر، «تحول چشمگیر عمرانی» در شهر تبریز واقعیت انکارناپذیری است که مورد اذعان عموم کارشناسان شهری و مخاطبان توسعه و پیشرفت شهر قرار گرفته‌است. تحولی که در درجه اول، مرهون تفکرات اقتصادی و مدیریت هوشمند دکتر نجفی شهردار تبریز است. در واقع تغییر چهره اساسی پروژه ترمینال، ثمره مهم همین وجهه مدیریتی است.

امکان‌سازی برای برخورداری روزانه ۱۰۰ هزار نفر از خدمات پایانه

دکتر نجفی، شهردار تبریز با اشاره به نگرش عمرانی شهرداری تبریز و تاثیرات آن در پروژه پایانه مرکزی تبریز می گوید: از آغاز قبول مسئولیت مدیریت شهری، سعی داشتیم بسته‌ای از اولویت‌های عمرانی را تهیه و تدوین کرده و در دو سال ابتدایی، مورد توجه قرار دهیم. پروژه قدیمی پایانه مرکزی تبریز، از مهم‌ترین محتویات این بسته بود که سعی کردیم با پیگیری آن، پروژه را از حالت مغفولی که دارد سریعاً خارج کنیم.

وی مدیریت‌های پراکنده و موازی را عامل اصلی عقب‌ماندن پروژه خواند و می افزاید: با در نظر گرفتن همین نارسایی، مقرر شد مدیریت اجرای پروژه را به صورت یکپارچه بر عهده معاونت فنی و عمرانی شهرداری تبریز بگذاریم.

شهردار تبریز با اشاره به مقایسه روند تزریقات مالی در طول ۲۶ سال، هزینه اعمال‌شده را تا مقطع کنونی، ۸۰ میلیارد تومان خوانده و یادآور می شود: از این مبلغ ۲۰ میلیارد تومان از سال ۶۸ تا سال ۹۱ تزریق شده که البته همین مبلغ نیز با توجه به وقفه‌های طولانی، تاثیرگذاری خاصی نداشته است. این در حالی است که تنها در دو سال گذشته، حدود ۶۰ میلیارد تومان به پروژه تزریق شده است.

دکتر نجفی با اشاره به جایگاه جهانی تبریز در عرصه گردشگری و چشم‌انداز سال ۲۰۱۸ متذکر می‌شود: با بهره‌برداری از این پایانه، ظرفیت گردشگری تبریز برای ارائه خدمات به مسافران ورودی و خروجی شهر به ۱۰۰ هزار نفر افزایش خواهد یافت.

شهردار تبریز با تأکید بر این‌که سعی شده تا پایانه مرکزی تبریز، زیباترین و مجهزترین پایانه شهری کشور باشد، گفت: این پروژه ارزشمند، فراتر از کارکرد عمران و حمل‌و‌نقل، یک پروژه اجتماعی به شمار رفته و از نقاط افتخارآمیز شهر تبریز خواهد بود.

وی خاطرنشان می‌کند: با تزریق‌های موثر مالی و تعریف مناطق معین برای تداوم اجرای پروژه، احداث این مجموعه نفیس و ارزشمند، امروز وارد مراحل تکمیلی شده و همزمان با دهه فجر انقلاب اسلامی، تقدیم شهروندان خودهد شد.