با توجه به تأمین ۵۰ درصد از آب مصرفی در آذربایجان شرقی از طریق منابع زیرزمینی، کارشناسان و مسئولان این حوزه اجرای طرح‌های تعادل بخشی را تنها و آخرین راهکار احیای این منابع می‌دانند.

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها – مریم خدابخش: زنگ خطر وقوع بحران آب در کشورهایی که در کمربند کم‌آبی و تنش آب‌کره زمین قرارگرفته‌اند، دست‌کم از سه دهه قبل تاکنون توسط کارشناسان فعال در عرصه آب، خاک و محیط‌زیست به صدا درآمد و کشورهایی که سیاست‌های مدیریت این منابع را مبتنی بر حکمرانی آب طراحی و اجرا نمودند، با مدیریت مشکلات کم‌آبی خود بر این بحران فائق آمدند و طبعاً در کشورهایی که به این اصل مهم توجه کافی نشده، امروز با تنش و بحران آب مواجه هستند.

در این میان کشور ما نیز با متوسط بارش سالیانه ۲۵۰ میلی‌متری و در آذربایجان شرقی با بارش تقریبی ۳۰۰ میلی‌متری در سال، جزو مناطق کم بارش محسوب شده و ضروری است که دست‌اندرکاران امر با هماهنگی مردم به‌عنوان ذی‌نفعان اصلی، ضمن اجرا و تدوین برنامه‌های عملیاتی حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع باارزش و بی‌بدیل آب‌وخاک بااطلاع رسانی دقیق و به‌موقع به مردم، زمینه‌ساز توسعه پایدار و بهره‌برداری بهینه و در حد ظرفیت طبیعی منابع آب استان را فراهم کنند.

اگرچه اولین اقدامات جدی و مدون در قالب برنامه‌های عملیاتی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در استان که سهم ۵۰ درصدی تأمین نیازهای آبی را به عهده دارد، از سال ۷۹ به‌طورجدی توسط شرکت آب منطقه‌ای شروع و اجراشده، اما سختی و ابعاد عظیم و پیچیدگی کار در کنار هم سو نبودن کامل فعالیت سایر دستگاه‌های مسئول باعث شده تا وضعیت فعلی منابع استان به‌ویژه منابع زیرزمینی در وضعیت بحرانی قرار داشته باشد و در این میان ناقوس مرگ دریاچه ارومیه نیز به‌عنوآن‌یکی از مهم‌ترین دریاچه‌های داخلی و بی‌نظیر بین‌المللی از سال‌ها قبل به صدا درآید که تأثیرات نامطلوب خشک شدن این دریاچه بر روی اکوسیستم، سلامت حیات و معیشت مردم منطقه و حتی کشور بر همگان روشن است.

ازاین‌رو شورای حفاظت از منابع آب استان و ستاد احیای دریاچه ارومیه به‌عنوآن‌یک‌نهاد قانونی و مؤثر در حفاظت و بهره‌برداری منابع آب استان و سیاست‌گذاری مناسب، ضمن ایجاد هماهنگی‌های عملی مؤثر بین تمام دستگاه‌های اجرایی مسئول در سطح استان، وظایف دستگاه‌های دولتی را به نحو مطلوب در این مورد راهبری نموده و اعتقاد راسخ دارد مهم‌ترین رکن موفقیت این برنامه‌ها، همراهی کامل مردم با مسئولان اجرایی مرتبط با این امر است تا همانند سایر عرصه‌ها، یار و یاور مسئولین امر باشند و بر مشکلات فائق آیند و با بصیرت بالای دولت و ملت، همدلی و هم‌زبانی آنان، نشان سربلندی و موفقیت را بر سینه ستبر خود بزنند.

محدودیت منابع آب واقعیتی انکارناپذیر و چالشی جدی است

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی و دبیر شورای حفاظت منابع آب استان بابیان اینکه چالش آب سه، چهار سالی است که در دنیا پررنگ شده و منجر به کاهش میزان آب و تغییر کیفیت آن شده است، اظهار داشت: محدودیت منابع آب در کشور و این استان به‌عنوان واقعیتی انکارناپذیر و چالشی جدی بوده و در پیش روی دست‌اندرکاران مدیریت تولید و بهره‌برداری منابع آب و مردم این استان واقع‌شده است.

غلامرضا هاشمی با اشاره به اینکه رشد و توسعه در جامعه موجب افزایش نیاز به تأمین آب بیشتر در بخش‌های مختلف مصرف‌شده و به سبب آن، تقاضا برای حفر چاه و میزان بهره‌برداری و تخلیه از آب‌های زیرزمینی بیش‌تر شده است، ادامه داد: به‌طور متوسط حدود ۶۰ درصد از نیاز ما را آب‌های زیرزمینی تأمین می‌کنند و متأسفانه برداشت‌های بی‌برنامه و بیش‌ازحد و غیرمجاز بعضی از چاه‌های بهره‌برداری، موجب افت شدید سطح آب زیرزمینی در دشت‌های مختلف و به‌تبع آن کاهش آبدهی چاه‌ها نسبت به سال‌های قبلی و برهم خوردن تعادل میزان تغذیه و تخلیه‌شده است.

وی با تأکید بر ضرورت تعیین سهم آب در مصارف مختلف و اختصاص سهم ۶۰ درصدی به محیط‌زیست ادامه داد: همه فعالیت‌های فردی، بهداشتی، اقتصادی، صنعتی و کشاورزی ما نیازمند و وابسته به آب است و برای فراهم شدن امکان زندگی در جامعه، ضرورت دارد که سهم آب در زندگی را مشخص کنیم و برای شادابی و امکان زیست بهتر و پایداری محیط‌زیست خود، سهم آب در مصارف متعدد را مشخص منیم و ۶۰ درصد آب را به محیط‌زیست خود اختصاص دهیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی افزود: برای اجرای وحدت رویه در شهرستان‌ها، انتقال و تبادل تجارب به سایرین و جلوگیری از اعمال سلیقه در حوزه کاری ضروری است که این جلسه‌ها به‌صورت هفتگی برگزار شوند و در صورت بودن نمونه موفقی در سطح کشور، با معرفی و بازدید از آن‌ها، از تجارب آنان نیز بهره‌مند شویم.

وی بابیان اینکه چالش ایجادشده در حوزه آب مسئولین را حساس کرده و شورای عالی آب به ریاست شخص رئیس‌جمهور تشکیل‌شده، با برگزاری جلسات متعدد در دو سال اخیر، طرح تعادل بخشی از سوی این شورا، تدوین و مصوب شده است، ادامه داد: این طرح بالغ‌بر ۱۵ پروژه دارد و ۱۱ مورد آن مرتبط با وظایف ماست و اهمیت موضوع آن‌قدر زیاد است که ما باید در این حوزه جهادی و بسیجی وار عمل کنیم.

هاشمی در ادامه با تأکید بر ضرورت تک‌تک پروژه‌های مدون بیان داشت: برای تعادل بخشی سطح آب سفره‌های زیرزمینی ضرورت دارد که با آگاهی از کلیه این پروژه‌ها، تک‌تک پروژه‌ها را انجام دهیم، چون همه این پروژه‌ها تنیده شده به هم هستند و به لحاظ همین تنیدگی، هم تأثیرگذار و هم تأثیرپذیر از یکدیگرند.

وی با تأکید بر آماربرداری و تحقیق آمار اطلاعاتی بابیان اینکه در صورت دقیق بودن آمار و اطلاعاتمان، اقدامات ما اثربخش خواهد بود، ادامه داد: همه ما باید در کنار وظایف مستقیم خود، بخشی از وظایف خود را به آماربرداری اختصاص دهیم.

تغییر چهره فیزیکی روستاها از دیگر چالش‌های حوزه آب است

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در ادامه ضمن اشاره به جاری شدن سیل آب‌های ویرانگر تابستان گذشته بابیان اینکه چالش دیگر در حال اتفاق در حوزه آب، حالت فیزیکی رودخانه‌هاست، گفت: وقوع این سیل‌ها ناشی از تجاوز بیش‌ازحد به حریم آب رودخانه‌ها و سفره‌های زیرزمینی ساخت‌وسازهای غیرمجاز است و بر همین اساس از اکیپ گشت و کنترل انتظار می‌رود تا با توجه به وضعیت رودخانه‌ها، اتفاقات فیزیکی روی‌داده و تجاوز به حریم آن‌ها را با دقت لازم بررسی کنند.

وی از کاهش پتانسیل سفره‌های زیرزمینی نیز خبر داد و افزود: حدود ۵۵ تا ۶۰ میلیون مترمکعب مصرف سالانه داریم و در کنار مصارف استاتیک، دینامیک و تجدید پذیر با بارش باران، سالانه ۱۱۰ میلیارد مترمکعب از ذخیره منابع آبی خود مصرف می‌کنیم که شاید این میزان مصرف از ذخایر دینامیک و استاتیک در سطح استان، متفاوت باشد و برایمان وضعیت خیلی بحرانی نباشد، اما باید اقدامات ما باید در این زمینه بسیار جدی باشد.

وی در پایان سخنان خود با اشاره به پر شدن شش هزار حلقه چاه از ابتدای اجرای طرح تبادل گفت: یک هزار و ۲۰۰ چاه از این تعداد سال جاری مسدود شده‌اند و عملکرد شرکت در این خصوص بالای ۲۰ درصد کل است که در همین راستا اگر مردم درست توجیه شوند، در مقابل سیاست‌های دولت نمی‌ایستند و از اجرای آن ممانعت نمی‌کنند چراکه سالانه باید حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش مصرف داشته باشیم و این نیازمند همراهی همه اقشار است.

اجرای طرح تعادل بخشی تنها راهکار احیای آب‌های زیرزمینی

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی بابیان اینکه هر نوع ایجاد محدودیت در این حوزه یک سری تنش‌هایی را در پی خواهد داشت، اظهار داشت: این‌یک واقعیت است که وضعیت آب و سفره‌های زیرزمینی ما بحرانی است و طرح تعادل بخشی، تنهاترین راه و آخرین فرصت برای احیای آب‌های زیرزمینی استان است و در صورت عدم استفاده از این فرصت، نخواهیم توانست تمدن و آبادانی خود را حفظ نماییم.

مجتبی جلیل زاده در این راستا ادامه داد: تغییر رویکرد صورت گرفته در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که اهتمام جدی برای احیای منابع آبی وجود دارد و البته شورای عالی آب و ۱۵ پروژه مصوب شده از سوی این شورا در پی این نیست که آب را از دست کشاورزان بگیرد بلکه به دنبال تغییر نوع مصرف و بهینه‌سازی آن است.

وی پروژه اکیپ‌های گشت و بازرسی را یکی از این مصوبه‌های پانزده‌گانه این شورا برشمرد و گفت: تحقق این موضوع نیازمند مشارکت کشاورزان و عموم مردم است و اولین گام در حوزه بهره‌برداری، برطرف نمودن مشکل حقوق و مزایای اکیپ بازرسی و گشت است که در این خصوص، موارد لازم بررسی‌شده و اعتباراتی در نظر گرفته‌شده است.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در ادامه بابیان اینکه هماهنگی کامل با مسئولین شهرستان‌ها را انجام دادیم و بر اساس نیاز منطقه ضرورت دارد که مطابق با برنامه مدون شده جلو برویم، ابراز داشت: ستاد به شکل دقیقی بر امور و عملکرد اکیپ‌های گشت و کنترل نظارت دارد و عملکرد اکیپ‌های برتر در آخر سال مشخص خواهد شد.

جلیل زاده با تأکید بر ضرورت دقت در بحث آماربرداری اظهار داشت: دقت در مورد چاه‌های غیرمجاز، لازم و ضروری است و خوشبختانه با هماهنگی‌های انجام‌شده با مسئولین نیروی انتظامی می‌توانیم به‌راحتی با متخلفین در امر برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برخورد کنیم اما باید برای حفظ و احیای منابع آبی استان اهتمام جدی نشان دهیم و با دقت در انسداد چاه‌های غیرمجاز عمل کنیم.

وی در این خصوص با اشاره به پر نمودن یک هزار و ۲۰۰ حلقه، مسدود نمودن بیش از ۳۵۰ حلقه در حین حفاری و پلمپ نمودن ۱۰۰ چاه غیرمجاز؛ عملکرد اکیپ‌های گشت را قابل‌توجه ارزیابی و بابیان اینکه پروژه اکیپ‌های گشت و کنترل در اول صف هستند، تصریح کرد: در صورت احساس خطر برای منابع و سفره‌های زیرزمینی آب در منطقه‌ای می‌توانیم با درخواست فوری از دادستان و مراجع قضایی، چاه‌های غیرمجاز را پلمپ کنیم.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در پایان با تأکید بر عدم تبعیض در اعمال قانون در انسداد و پر نمودن چاه‌های غیرمجاز تصریح نمود: در این خصوص بر اساس وظیفه قانونی خود و به‌دوراز هیچ تبعیض و امتیازی عمل می‌کنیم و در اعمال قانون برای هیچ‌کس تبعیضی قائل نمی‌شویم.

لزوم تعامل همه دستگاه ها و نهادهای دخیل در خصوص حل بحران آب

مجری طرح تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی نیز در این خصوص به مهر گفت: متأسفانه وضعیت دشت‌های ما بحرانی بوده و رفته‌رفته هم حادتر می‌شود و در جهت تعالی بحث تعادل بخشی و احیا، انتظار داریم گروه‌های حفاظت شهرستان‌ها، آگاهانه با موضوع برخورد کنند و با آگاهی کامل از موضوعاتی چون وضعیت دشت‌ها و کمبود مخازن ذخیره‌ای در دشت‌های استان و برداشت بالای یک میلیارد مترمکعبی از این مخازن به وظایف خود واقف باشند.

یوسف غفار زاده در ادامه اظهار داشت: باید منابع آبی استان خود را حفظ کنیم و این مسئولیت بسیار سنگین است و لازمه تحقق این امر حیاتی داشتن اعتقاد راسخ است و این مسئولیت با هیچ بحث ریالی و مالی جبران‌پذیر نبوده و اعتقاد راسخ می‌خواهد و این عملکرد خوب هم نشان می‌دهد که تلاش مضاعفی در جمع انجام‌شده است چراکه موضوع کار معمولی نیست و باید با اعتقاد و انگیزه بیش‌تر پیش رویم.

وی در ادامه با تکیه‌بر بحث برنامه‌ریزی دقیق در این راستا ابراز داشت: در این راستا برای هر شهرستان، برش شهرستان را دادیم و باید کارشناسان حفاظت و کارشناسان حقوقی واقف بر آن باشند و بر اساس یک برنامه هفتگی کاملاً حساب‌شده و یک برنامه‌ریزی شفاف پیش روند تا با مشخص شدن تأثیر و اندازه‌گیری آن، عملکرد ما نیز متری و کیفی شود.

غفار زاده در ادامه با تأکید بر لزوم تعامل همه دستگاه‌ها و نهادهای دخیل تصریح کرد: حفاظت و ایجاد محدودیت لازمه تحقق اهداف در حوزه کنترل و احیای آب‌های زیرزمینی بوده و تنها با محدودیت صرف انجام‌شدنی نیست و یک سری از دنده‌های چرخ نیازمند روغن‌کاری است و به لحاظ اهمیت بسیار بالای موضوع باید در کنار آن‌یک منطق و توجیهی برای کار خود داشته باشیم و کلیه اقدامات انجام‌شده در این راستا را مستندسازی کنیم.

به هر ترتیب بحران جدی آب موضوعی است که امروز و فردای همه اقشار و آحاد جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اگر امروز در فکر حفظ و احیای منابع آبی نباشیم فردا بسیار دیر خواهد بود، همان‌گونه که نتیجه همین نگاه را امروز در خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌هایی چون دریاچه ارومیه می‌بینیم.