آسمان سقف و خورشید چراغ راه ایل و عشایر است، عشایر نغمه زیبای کوچ را همزمان با آواها و نواها، در هم گره زدن تار و پود قالی و رقص انگشتان دست بر کمند تار و پود قالی و جاجیم و گلیم‌های زنان و دختران در هم می‌آمیزند.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، زندگی کوچ‌نشینی قدمتی به بلندای تاریخ دارد و از آن هنگام که بشر برای تأمین نیازهایش، دام را اهلی کرد زندگی کوچ‌نشینی آغاز شد هر جا علوفه و مراتع سرسبز باشد، عشایر به آنجا کوچ می‌کند. بهارها و پاییزها که به نیمه می‌رسند، کوچ عشایر آغاز می‌شود و از قشلاق به ییلاق و از ییلاق به قشلاق می‌روند و این حرکت جمعی هر ساله ادامه دارد.

* کوچ یعنی تجربه‌‌های دیروز و حکایت‌های امروز

حرکت جمعی عشایر بین قشلاق و ییلاق اگرچه سخت و طاقت فرسا به نظر می‌رسد اما فرزندان صبور ایل بر پهنه دشت و صحرا با تلاشی خستگی‌ناپذیر و با صافی و صداقت دل‌هایشان خاطرات تلخ و شیرین کوچ، تجربه‌های دیروز و حکایت‌های امروز عشایر را به نسل فردا منتقل می‌کنند.

آسمان سقف و خورشید چراغ راه ایل و عشایر است، عشایر نغمه زیبای کوچ را همزمان با آواها و نواها، در هم گره زدن تار و پود قالی و رقص انگشتان دست بر کمند تار و پود قالی و جاجیم و گلیم‌های زنان و دختران در هم می‌آمیزند و در ایل راه‌های کوچ حکایت پیران و شوق کودکان ایل از تولد بره‌ها و بزغاله‌ها در مسیر کوچ ناهمواری و دشواری کوچ در قشلاق و ییلاق را برایشان هموار و ممکن می‌کند.

بر اساس آخرین سرشماری صورت گرفته، استان آذربایجان‌شرقی دارای هشت هزار و ۹۷ خانوار به تعداد ۴۳ هزار و ۸۵۷ نفر عشایر کوچنده در دوره قشلاق و ۱۳ هزار و ۲۹۵ خانوار به تعداد ۷۰ هزار و ۵۷۷ نفر در دوره ییلاقی است.

جمعیت قشلاقی عشایر استان آذربایجان‌شرقی در مقایسه با کل جمعیت شهری و روستایی شهرستان‌های استان، بیشتر از جمعیت ۲ شهرستان و جمعیت ییلاقی عشایر استان نیز در رده‌بندی جمعیتی بالاتر از ۷ شهرستان استان قرار می‌گیرد.

* عشایر آذربایجان متشکل از ۲ ایل ارسباران و شاهسون

سید محمدحسن آل‌هاشم، مدیرکل امور عشایر آذربایجان‌شرقی در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس تبریز گفت: جامعه عشایری استان آذربایجان‌شرقی متشکل از دو ایل بزرگ قره داغ – ارسباران و ایل ائل سون- شاهسون هستند و در کنار این دو ایل چند طایفه نیز مستقل هستند.

بنا به گفته وی، طایفه‌های چلبیانلو، حاجی علیلو، محمد خانلو، قره چورلو، داش گروس، حسینگلو جزو ایل قره داغ ارسباران و طایفه‌های جلودارلو، حاجی خواجه لو،دمیرچی لو، ساربانلار، کورعباسلو، اجیرلو، کلاش و … جزو ایل شاهسون بوده و طایفه‌های آغ‌باشلو، قاجار، دری، قره‌موسالوکورانلو ، اینانلو جزو طوایف مستقل استان هستند.

* تولید ۱۱ هزار تن گوشت، ۲۴ هزار تن شیر و یک هزار و ۶۰۰ تن پشم توسط عشایر استان

آل‌هاشم در مورد انواع تولیدات دامی عشایر استان نیز خاطرنشان کرد: عشایر استان آذربایجان‌شرقی در تولید گوشت، شیر و پشم فعال هستند به گونه‌ای که ۱۱ هزار تن گوشت، ۲۴ هزار تن شیر و یک هزار و ۶۰۰ تن پشم تولید می‌کنند.

وی تولیدات صنایع دستی عشایر استان را نیز شامل ورنی، قالی و قالیچه، گلیم و زیلو، خورجین و توبره اعلام کرد و افزود: عشایر استان در دوره قشلاقی ۱۶ هزار و ۵۲۰ متر مربع ورنی و در دوره ییلاقی ۲۲ هزار و ۸۵۴ متر مربع ورنی تولید می‌کنند.

آل‌هاشم اضافه کرد: آنها در دوره قشقلاقی ۷ هزار و ۶۲۷ مترمربع قالی و قالیچه و در دوره ییلاقی ۹ هزار و ۳۸۹ متر مربع قالی و قالیچه تولید می‌کنند. در دوره قشلاقی یک هزار و ۴۶ مترمربع گلیم و زیلو و در دوره ییلاقی یک هزار و ۶۲۰ متر مربع گلیم و زیلو تولید کرده، همچنین ۳۰۹ عدد خورجین و توبره را در دوره قشلاقی و ۴۵۹ عدد خورجین نیز در دوره ییلاقی تولید می‌کنند.

* ۶۲ درصد عشایر باسواد هستند

وی در ادامه با اشاره به میزان سوادآموزی در جامعه عشایری استان آذربایجان‌شرقی خاطرنشان کرد: تا پایان برنامه چهارم توسعه ۳۲ هزار و ۲۴۰ نفر از نعمت سواد برخوردار شده‌اند که این تعداد معادل ۶۲ درصد جمعیت عشایری استان است.

بنا به گفته مدیرکل امورعشایر آذربایجان‌شرقی، تا پایان برنامه چهارم توسعه ۹۵ درصد جامعه عشایری استان از سیستم‌های ارتباطی و مخابراتی برخوردار شده‌اند و میزان پوشش صدا و برنامه‌های رادیویی در مناطق عشایرنشین ۸۰ درصد و میزان پوشش سیما و برنامه‌های تلویزیونی ۷۰درصد است.

وی ادامه داد: اما تا پایان برنامه چهارم توسعه تنها ۲۰ درصد از جامعه عشایری از اماکن مذهبی و ۱۰ درصد آنها از کتابخانه برخوردار شده‌اند.

آل‌هاشم، طرح‌های مطالعاتی اداره‌کل عشایر برای جامعه عشایری استان آذربایجان‌شرقی را شامل طرح‌های شناسایی و احیاء ایل راه‌های عشایری، مطالعه حوزه آبخیز، مطالعه ورنی ارسباران، تهیه شناسنامه زیست بوم‌های استان، مطالعه تأمین آب کشاورزی، مطالعه امکان سنجی، مطالعه توسعه هماهنگ کوچ و اسکان و …. دانست.

وی در ادامه، آموزش و ترویج استفاده از سوخت فسیلی، همکاری در تهیه برنامه‌های رادیویی، همکاری در برگزاری مراسم فرهنگی و ورزشی، برگزاری یادواره شهدا، چاپ و انتشار کتاب ایل ارسباران و… را جزو برنامه‌های فرهنگی جامعه عشایری استان آذربایجان شرقی اعلام کرد.

مدیرکل عشایر آذربایجان شرقی با اشاره به مهم‌ترین پروژه‌های آبرسانی عشایر افزود: سد ارسباران که میزان اراضی تجهیز شده آن یک هزار و ۵۱۰ هکتار است یکی از شاخص‌ترین پروژه‌ها بوده که ۵۳۰ خانوار عشایری از آن بهره‌برداری می‌کنند و قشلاقات تحت پوشش نیز ۸ قشلاق است.

وی ادامه داد: یکی دیگر از پروژه ها پمپاژ قلی‌بیگلو بوده که دبی پمپاژ آن یک هزار و ۲۰۰ لیتر در ثانیه است و اراضی پایاب آن ۹۰۰هکتار بوده که ۵۸۰ هکتار آن از اراضی آذربایجان شرقی و ۳۲۰ هکتار آن از اراضی اردبیل است و تعداد خانوارهای بهره‌بردار شامل ۲۷۰ خانوار در آذربایجان شرقی و ۱۰۰ خانوار در اردبیل است.

بنا به گفته وی، سد مخزنی چول قشلاق و سد مخزنی مغار اهر نیز از دیگر پروژه‌های مهم عشایر استان هستند که تعداد خانوار بهره‌بردار سد چول قشلاق ۱۹۷ خانوار و تعداد خانوار بهره‌بردار سد مغار اهر نیز ۲۱ خانوار بوده و اراضی پایاب آن ۴۰ هکتار است.

* چشم‌انداز تعریف شده برای جامعه عشایری

مدیرکل عشایر آذربایجان‌شرقی با اشاره به چشم‌انداز تعریف شده برای جامعه عشایری استان اظهار داشت: عشایر همچنان به عنوان یک قشر پویا و تولیدکننده باقی خواهند ماند، همچنان بخشی از مواد پروتئینی و لبنی مورد نیاز استان را تأمین خواهند کرد، بهبود کیفیت زیست، اصلاح ساختار کلیدی و بهبود کیفیت سکونتگاه‌های عشایری در کانون‌های توسعه و برقراری تناسب بین ارائه خدمات و جمیعت عشایری در کانون‌های توسعه عشایری است.

وی ادامه داد: توسعه یکپارچه فضاهای دارای ظرفیت بالقوه رشد عشایری، اصلاح شدن الگوی استقرار جمعیت در نواحی عشایری، خدمات پشتیبانی، خدمات اجتماعی و فرهنگی در قالب نظام سطح بندی خدمات، برخورداری عشایر از تنوع اشتغال به منظور تأمین مطلوب نیازهای زندگی و جلوگیری از مهاجرت جوانان، تأمین امکانات آموزشی، فرهنگی و بهداشتی و درمانی برای جامعه عشایر، پوشش کامل سوخت‌رسانی به عشایر کوچنده و اسکان و شکل‌گیری سازمان‌های مردم نهاد عشایری برای دفاع از حقوق عرفی و قانونی عشایر را از دیگر چشم‌انداز تعریف شده برای جامعه عشایری استان دانست.

………………………………………..

نگارنده: معصومه درخشان

……………………………………….