ربع رشیدی که امروزه فقط آثار مختصری از آن باقی مانده از بناهایی است که ۷۰۰ سال قبل توسط خواجه رشیدالدین فضل‌الله، وزیر سلطان محمود غازان ایجاد شده است.

آذربایجانی‌ها و به ویژه تبریزی‌ها این روزها، خود را برای برگزاری هرچه با شکوه‌تر«سومین نمایشگاه و جشنواره فناوری‌های نو و پیشرفته ربع رشیدی تبریز»، آماده می‌کنند.

با این وجود، به نظر می‌آید برگزاری این نمایشگاه با این حجم و عظمت در شهر اولین‌ها، به نوعی یادآور احیا و بازآفرینى نقش و جایگاه بزرگ‌ترین و ارزشمندترین مجموعه آموزشى جهان اسلام یعنی ربع‌رشیدی است، که در روزگار خود؛ یعنی حدود ۷۰۰ سال پیش این خطه از خاک کشور عزیزمان ایران، مرکز گفتمان علمی میان تمدن‌های روز دنیا بوده است.

به هر حال، برپایی سومین نمایشگاه و جشنواره فناوری‌های نو و پیشرفته ربع رشیدی تبریز، در روزهای ۲۱ تا ۲۴ سال‌جاری در شهر تبریز، از سوی استانداری آذربایجان‌شرقی و با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با همت منطقه ویژه علم و فناوری ربع‌رشیدی، بهانه‌ای شد، تا اینکه در تحلیلی به کم و کیف نحوه برگزاری دو دوره قبلی این نمایشگاه و به خصوص علت اینکه چرا شهر تبریز، پیشتاز برگزاری این نوع نمایشگاه در سطح کشورمان شده است، بپردازیم.

* تبریز، در تب و تاب هویت علمی خویش

و از سوی دیگر با بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و دستاوردهای چند دوره قبل این نمایشگاه در آینده می‌تواند، کمک حال دست اندرکاران در انجام برگزاری هر چه بهتر و باشکوه‌تر از سال‌های قبل این نوع نمایشگاه باشد.

به عبارت دیگر، اگر بخواهیم این نوع نمایشگاه را در عرصه کل کشور با سایر نمایشگاه‌های دیگری که در پایتخت و یا سایر کلانشهرها برگزار می‌شود، مقایسه‌ای داشته باشیم، هر چند محتوای این نوع نمایشگاه‌ها با مقوله شناسایی و معرفی نوآوری‌ها و اختراعات فناورانه و طرح‌ها و ایده‌های دانش‌محور و بسترسازی برای تکمیل چرخه علم تا فناوری و فناوری تا کسب و کار سر و کار دارند، اما تفاوت ساختاری و بنیادی بین آنها وجود دارد؛ چرا که اصولا هر یک از این نمایشگاه‌ها در دو فضا و حال و هوای متفاوت برگزار می‌شوند و مخاطبانشان هم با هم فرق دارند. همچنین به لحاظ سازماندهی با یکدیگر تفاوت داشته و هر یک از این نمایشگاه‌ها، اهداف خاص خود را دارند.

* پرسه در کوچه پس کوچه‌های تاریخ تولید دانش در شهر اولین‌ها

با این وجود، اولین نمایشگاه فناوری‌های نوین و های‌تک (HI-TECH) در سال ۱۳۸۳ با حضور ۲۵۰ شرکت دانش‌بنیان به منظور ارائه و معرفی طرح‌ها، ایده‌ها و محصولات دانش محور، به دنبال اهدافی چون؛ بسترسازی برای کاربردی کردن پژوهش‌ها و فناوری‌ها، زمینه‌سازی برای افزایش صادرات محصولات دانش‌بنیان، بسترسازی برای ایجاد ارتباط بین دانشگاهیان و فناوران با بخش‌های مختلف اقتصادی، شناسایی و معرفی نوآوری‌ها و اختراعات فناورانه و طرح‌ها و ایده‌های دانش محور، ایجاد شبکه ارتباطات تجاری میان شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان واحدهای تولیدی، جذب سرمایه‌گذاری برای طرح‌های دانش‌بنیان (خارجی و داخلی)، گسترش همکاری‌های علمی و فناوری، حمایت و حفظ نخبگان علمی و فناوری، بسترسازی برای تکمیل چرخه علم تا فناوری و فناوری تا کسب و کار (تجاری‌سازی)، شناسایی توانمندی‌های پژوهشی و فناوری استان و .. برگزار شد.

به دنبال همین اهداف، دومین نمایشگاه و جشنواره نیز خردادماه سال ۱۳۹۳، با شرکت تعداد ۵۹۳ طرح فناورانه و محصول شرکت‌های دانش محور و مراکز تحقیقاتی و فناوری و نخبگان برگزار گردید.

* لزوم نگاه حسابگرانه به فناوری‌های نو و پیشرفته در استان‌ها

اما امسال، سومین نمایشگاه و جشنواره فناوری‌های نو و پیشرفته ربع رشیدی تبریز، با شرکت بیش از ۹۰۰ طرح فناورانه برای اثر بخشی بیشتر با رویکرد جدیدی برگزار می‌شود.

نکته حائز اهمیت در این مقوله اینکه، غرفه‌بندی به صورت تخصصی، الزام دانشگاه‌ها به حضور با رویکرد کارآفرین فناورانه، حضور دستگاه‌های اجرای با رویکرد معرفی ظرفیت‌‌ها و نیازهای فناورانه، حضور فرمانداری‌ها با رویکرد معرفی ظرفیت‌ها و نیارهای فناورانه شهرستان، حضور انجمن‌های صنابع همگن با رویکرد معرفی نیازهای فناورانه، دعوت از فناوران و سرمایه‌گذاران خارجی و … از جمله ویژگی‌های بارز این دوره از نمایشگاه اعلام شده است.

به همین اعتبار، برگزاری این نوع نمایشگاه‌ها در استان آذربایجان‌شرقی و به ویژه در شهر تبریز؛ می‌تواند دستاوردهای زیادی برای کشورمان و به ویژه در این منطقه در عرصه‌های مختلف داشته باشد، که از منظر مقام عالی این استان، « در شرایط جدید کشور پس از اجرای توافق هسته‌ای، بحث علم و فناوری دیگر یک بحث تشریفاتی و فانتزی نخواهد بود، و بر همین اساس برای باقی ماندن در عرصه رقابت، تولیدات کشور باید بر اساس فناوری باشد، و از این رو، اقتصاد دانش‌بنیان، شرط بقا در بازار رقابت جهانی است».

* اقتصاد دانش‌بنیان، هم آب دارد، هم نان

بر همین اساس، یکی از آرزوهای دیرینه هر شهروند تبریزی و به خصوص مسئولان بلند پایه استان، تبدیل استان آذربایجان‌شرقی به قطب علمی، پژوهشی و فناوری کشور است. البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت و آن اینکه، دست اندرکاران و متولیان امر برگزاری سومین نمایشگاه و جشنواره فناوری‌های نو و پیشرفته ربع رشیدی تبریز، با تلاش شبانه‌روزی و با عزم ملی و مدیریت جهادی خودشان را برای میزبانی برگزاری هر چه باشکوه‌تر بزرگ‌ترین فستیوال علمی ایران آماده کرده‌اند. بنابراین و به قطع و یقین می‌‌توان در آینده نزدیک، حاصل این تلاش بی‌منت، صادقانه و شبانه روزی مسئولان و دست اندرکاران برگزاری این نمایشگاه را در توسعه همه جانبه کشورمان و به ویژه خطه آذربایجان مشاهده کرد.

به هر حال با این تفسیر، همان طور که گفته شد، شهرت دیرینه آذربایجان و به خصوص تبریزی‌ها بیشتر به خاطر پرچمداری در توسعه علم و دانش بوده، و در این راستا نیز سومین نمایشگاه و جشنواره فناوری‌های نو و پیشرفته ربع رشیدی تبریز، در این استان هم به دنبال اهدافی چون «معرفی محصولات فناوری و طرح‌های صنعتی و تجاری‌سازی و جذب سرمایه‌گذار خارجی و داخلی به جهت سرمایه‌گذاری بر روی طرح‌های سودآور، ایجاد شبکه و ارتباطات تجاری میان شرکت ها و موسسات دانش بنیان و واحدهای تولیدی، معرفی طرح‌ها و ایده‌های دانش محور در سطح ملی و منطقه‌ای و…» بوده است.

* ملت ایران، چشم انتظار افزایش تولیدات علمی در سطح جهانی

با این اوصاف، دست اندرکاران برپایی این نمایشگاه در شهر تبریز، به دنبال اهداف با ارزش‌تر و والاتری برای تحقق بخشیدن به منویات مقام معظم رهبری و دستورات شخص رئیس جمهور، به منظور سامان‌دهی، بسیج امکانات و ظرفیت‌های کشور، برای افزایش سهم کشور در تولیدات علمی در سطح جهان، تقویت نهضت نرم افزاری، ترویج پژوهش و کسب فناوری ها به ویژه فناوری‌های نو و تامین اقتدار کشور بر مبنای توسعه علم و ضرورت اجرای نقشه جامع علمی کشور هستند. از سوی دیگر، با این ویژگی‌ها و پتانسیل‌هایی که امروزه در شهر اولین‌ها هست، به طور یقین مشخص می‌شود، تحقق این آرمان‌ها و رسیدن به این دستاوردهای علمی دور از دسترس هم نباشد.

آنچه در این زمینه حائز اهمیت است، اینکه توسعه علم و فناوری و بسترسازی تحققِ اقتصاد دانش بنیان و بهبود زیرساخت‌ها، منابع و ارتباطات و پشتیبانی از جمله اولویت‌های راهبردی دولت تدبیر و امید در حوزه علم و فناوری بیان شده است که برای تحقق این راهبردها در اهداف کلان نظام علم و فناوری در نقشه جامع علمی کشور بر مواردی چون« دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخشی در جهان، استقرار جامعه دانش بنیان، عدالت محور و برخوردار از انسان‌های شایسته و فرهیخته و نخبه برای احراز مرجعیت علمی در جهان، دستیابی به توسعه علوم و فناوری‌های نوین و نافع، متناسب با اولویت‌ها و نیازها و مزیت‌های نسبی کشور؛ و انتشار و به کارگیری آنها در نهادهای مختلف آموزشی و صنعتی و خدماتی و افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری داخلی به بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور» تاکید ویژه‌ای شده است.

* تولید علم با طعم آسایش و رفاه یک ملت و سرزمین

به دیگر سخن، نکته در خور تامل اینکه با توجه به چنین دیدگاه و نگرشی از سوی دولت یازدهم به حوزه علم و فناوری است، که نمایشگاه توانمندی‌های فناوری آذربایجان‌شرقی در راستای همین سیاست های راهبردی کلان نظام علم و فناوری در نقشه جامع علمی کشور دولت تدبیر و امید برگزار می‌شود؛ که در نهایت به نظر می‌آید؛ این نمایشگاه به دنبال همین راهبرد در زمینه آماده‌سازی بستر اجرایی جهت، «تجاری کردن دستاوردهای تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف فناوری در جهت افزایش ثروت و سطح زندگی، کمک به رونق اقتصادی محلی مبتنی بر فناوری، ایجاد زمینه کارآفرینی و حمایت از نوآوری و خلاقیت نیروهای محقق جوان، کمک به کاهش مهاجرت نخبگان از استان با حمایت از طرح‌های فناوری، جذب کارآفرینان و دانش آموختگان دانشگاهی در زمینه‌های مختلف فناوری و به خصوص بسترسازی جهت ایجاد فرصت‌‌های شغلی مناسب»، است که به یقین با برگزاری چنین فستیوال‌های علمی در سطح استانها می‌توان به اهداف مورد نظر دولت در حوزه علم و فناوری در مناطق مختلف کشورمان دست یافت.

* وسوسه‌های فناوری‌های نو و پیشرفته

ناگفته نماند، آنچه دستگاه‌های ذی‌ربط، مسئولان و متولیان عرصه تولید علم و فناوری را به ادامه افتخارآمیز این راه امیدوار می‌سازد، حمایت‌های همه جانبه مقام معظم رهبری و رئیس جمهور محترم، و به ویژه تکیه بر نسل جوان توانمند، نواندیش و ارزش محوری است، که تولید علم را به مطالبه عمومی جامعه تبدیل کرده است.

البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت و آن اینکه، عبور از مرزهای دانش و دستیابی به برخی از فناوری‌های نوین از بزرگ‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران است، که این روزها دشمنان را به شدت عصبانی و نگران کرده و با بهانه‌هایی مختلف از جمله طرح موضوع انرژی هسته‌ای، در صدد توقف رشد شتابان علمی و پیشرفت‌ها و دستاوردهای علمی و فناوری ایران هستند.

در نهایت اینکه، به برکت انقلاب اسلامی ایران، متولیان حوزه علم و فناوری در کشورمان، در سال‌های اخیر ضمن توجه به منویات رهبر معظم انقلاب در خصوص جنبش نرم‌افزاری و جهاد علمی، با تمرکز بر روی تولید علم و فناوری با توجه به نیاز روز جامعه؛ زمینه‌های خوبی را برای پیشرفت در عرصه علوم و فنون نوین در کشور فراهم ساختند، که نمونه بارز آن می‌تواند، دستاوردهای همین نمایشگاه در شهر اولین‌ها باشد.

* نگارنده: موسی کاظم زاده