کارشناسان معتقدند انتشار اخبار خودکشی راه رفتن بر لبه تیغ است و اگر ناشیانه باشد می‌تواند به شیوع این آسیب اجتماعی منجر شود اما اگر درست و آگاهانه باشد می‌تواند از وقوع خودکشی‌های دیگر پیشگیری کند.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، فردی اقدام به خودکشی کرد، گاه‌وبیگاه در صفحه حوادث و یا از مردم کوچه و بازار می‌شنویم که فلان دختر خانم یا فلان پسر جوانی خودکشی کرده است، در کنار این قضاوت‌های بسیاری هم می‌شنویم، دهان‌به‌دهان می‌چرخد که آن پسر یا دختر به خاطر مسائل عاطفی و روابط عاشقانه خودکشی کرده و یا به خاطر مشکلات زندگی و ناامیدی اقدام به چنین کاری کرده و در آخر می‌گویند که عقل نداشته و دیوانه بوده؛ با این ‌وجود همه این اتفاقات در این جامعه دودی جای سؤال در انسان برمی‌انگیزد که چرا جوانان ما به سمت چنین مسائلی می‌روند؟ و خودکشی را به‌ عنوان یک‌ راه برای فرار از مشکلات می‌دانند؟

حال این روزها با بیشتر شدن چنین خبرهایی از خودکشی دختران و پسران جوان در نقاط مختلف شهر، این سؤال «علت چیست؟» را در ذهن افراد تقویت می‌کند و دوباره فضاسازی‌ها و دهان‌به‌دهان گشتن کلام‌ها شروع می‌شود و شایعه می‌کنند که‌ موج خودکشی به راه افتاده است.

ناگفته نماند هرچند براساس گفته مسؤولان مقداری این امر افزایش داشته (http://www.farsnews.com/13950518000588)، اما براساس آمارهای منتشره، آمار خودکشی در کشور از میانگین جهانی پایین‌تر بوده، با این ‌حال به دلیل تضاد مسأله خودکشی با فرهنگ و دین کشور که مذموم تلقی می‌شود کارشناسان این امر را بر آن داشته تا علل بررسی و چاره‌اندیشی دقیقی برای این امر شود.

با وجود این مسائل، کلانشهر تبریز از این مسأله مستثنی نبوده و در‌ هفته‌های اخیر شاهد انتشار اخبار متعددی از وقوع خودکشی در نقاط مختلف شهر بودیم، یکی مورد مربوط به دختر جوانی بود که از ساختمان ۷ طبقه‌ای در یکی از محلات اقدام به خودکشی کرد، مورد دیگری مربوط به مرد جوانی بود که قصد داشت خود را از پل به پایین پرت کند که خوشبختانه با حضور به‌ موقع نیروهای امدادی از این تصمیم اشتباه منصرف شد و چند مورد دیگر که تا به امروز آخرین مورد مربوط به دختر نوجوانی است که قصد خودکشی از بالای یکی از پل‌های تبریز را داشت که خوشبختانه این مورد نیز به خیر گذشت و با تلاش نیروهای اورژانس و امدادگر این دختر جوان که طبق اظهارات یکی از مسئولان اورژانس، در گذشته نیز اقدام به خودکشی کرده بود، نجات یافت.

همه این موارد فقط خودکشی‌های علنی بود که طی هفته‌های آتی از طریق فضای مجازی رسانه‌ای شد، با توجه به این مسائل در راستای بررسی گوشه‌ای علل این امر به سراغ رئیس مرکز اورژانس اجتماعی و کارشناسان اورژانس اجتماعی رفتیم تا گفت‌وگویی با آن‌ها داشته باشیم .

در ابتدا سراغ حسن برزگر رئیس مرکز اورژانس اجتماعی تبریز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در تبریز با بیان اینکه خودکشی عبارت است از انباشت انرژی‌های منفی از قبیل شکست‌ها و فشارهای روحی ـ روانی، مشکلات مالی و فقر … که در نهایت به خودکشی ختم می‌شود، اظهار داشت: به‌ عبارت دیگر خودکشی همانند یک کوه یخی است که ما فقط ظاهر امر را می‌بینیم.

وی با اشاره به اینکه خودکشی بیشتر در جوانان و نوجوانان روی می‌دهد، اضافه کرد: ضعف مهارت‌های زندگی، ضعف تاب‌آوری، مشاجرات خانوادگی، درخواست‌های نامعقول از خانواده‌ها و برآورده نشدن آن‌ها، پایین بودن آستانه تحمل و … از عوامل مهم بروز خودکشی در بین جوانان و نوجوانان است.

رئیس مرکز اورژانس اجتماعی تبریز تبیین کرد: برای زندگی پیچیده امروزی مهارت‌های خاصی نیاز است، ظرفیت آستانه تحمل در بین جوانان و نوجوانان باید تقویت شود، خانواده‌ها و نهادهای آموزشی نقش به‌سزایی در توانمندسازی در همان اوایل کودکی دارند، متأسفانه بعضاً شاهد بوده‌ایم جوان یا نوجوان به دلایل بسیار سطحی اقدام به خودکشی کرده‌اند، موضوعات بسیار کوچک از قبیل عدم موفقیت در تحصیل که این نشان‌دهنده ظرفیت پایین فرد است.

این مسؤول افزود: در واقع زندگی سخت‌تر از مردن است، برای زندگی کردن باید مرد بود، خودکشی از دور سخت به نظر می‌رسد، اما خودکشی کردن از زندگی کردن آسان‌تر است، آموزه‌های دینی یکی از خلأهای موارد خودکشی است که امید به زندگی را در انسان تقویت می‌کند، در دین آسمانی اسلام توصیه‌های زیادی در خصوص رغبت به زندگی و توانمندسازی انسان وجود دارد، خداوند در قرآن در آیه‌های شریفه «و لیس الانسان الی ما سعی و لقد خلقنا الانسان فی کبد» به‌صراحت اعلام کرده که ما شما را برای تلاش و سختی‌ها آفریدیم، این‌ها آموزه‌های دینی ما هستند.

برزگر با اشاره به انتشار اخبار خودکشی، گفت: اخبار مربوط به خودکشی بسیار حساس بوده و به‌ نوعی هیجان‌آور است و انتشار این اخبار به‌ نوعی دامن زدن به این پدیده است، اما اگر این اخبار در جهت بهبود وضعیت منتشر شود می‌تواند در کاهش این پدیده مؤثر واقع شود.

رئیس مرکز اورژانس اجتماعی تبریز، افزایش سواد رسانه‌ای در این خصوص را یکی از لازمه‌های امروز جامعه دانست و متذکر شد: در انتشار اخبار خودکشی سواد رسانه‌ای خاصی نیاز است تا آسیب‌های ناشی از این‌ گونه اخبار در مخاطب تأثیرگذار نباشد، صرف انتشار داغ اخبار خودکشی برای جذب مخاطب عوارض منفی بیشتری خواهد داشت، رسانه‌ها و مطبوعات باید برای کمک به این موضوع اقدام کنند.

وی همچنین با تقدیر و تشکر از همکاری و تعامل سازنده آتش‌نشانی و نیروی انتظامی با اورژانس اجتماعی، تشریح کرد: در موارد اقدام به خودکشی تکنیک مداخله نیاز است، بحث انصراف از خودکشی بر عهده اورژانس اجتماعی است، به موضوع خودکشی نباید دید امنیتی و پلیسی داشته باشیم و به فرد خودکشی‌کننده به دید یک متهم و یک مجرم بنگریم، کوچک‌ترین اشتباه در برخورد با یک فردی که اقدام به خودکشی کرده، می‌تواند اثرات مخربی داشته باشد، کارشناسان اورژانس تکنیک‌های خاص مداخله در خودکشی را آموزش‌ دیده‌اند و تجربه کافی در این زمینه را دارند.

برزگر در ادامه یادآور شد: متأسفانه در برخورد خانواده‌ها با جوانان امروزی شاهد آزار از نوع غفلت هستیم، بی‌توجهی به جوانان از این نوع غفلت‌هاست، خانواده‌ها به جوانان و نوجوانان باید توجه بیشتری داشته باشند و مهارت‌های زندگی را به آنان یاد بدهند.

رئیس مرکز اورژانس اجتماعی تبریز تصریح کرد: خوشبختانه رتبه جهانی ایران در خودکشی پایین است، کره‌جنوبی در رتبه اول قرار دارد، استان آذربایجان‌ شرقی نیز وضعیت خوبی به لحاظ آمار پایین خودکشی در کشور دارد، هرچند در برخی موارد چند خودکشی برجسته می‌شود، اما در کل آمار خودکشی در آذربایجان شرقی نسبت به سایر استان‌ها پایین است.

برزگر در ادامه با اشاره به خودکشی اخیر دختر ۱۷ ساله تبریزی گفت: این دختر جوان پس از فوت مادر دچار یک خلأ روحی و عاطفی می‌شود، مشکلاتی از قبیل کم‌توجهی خانواده نیز به این خلأ دامن زده و دچار افسردگی شدید شده و در نهایت در پل روگذر فلکه دانشگاه اقدام به خودکشی می‌کند که با حضور به‌ موقع عوامل امدادی و کارشناس اورژانس خوشبختانه از این اقدام منصرف می‌شود.

رئیس مرکز اورژانس اجتماعی تبریز تأکید کرد: این دختر جوان همچنین ۳ روز قبل از آن نیز اقدام به خودکشی کرده که با هوشیاری مردم و حضور پلیس موفق به این کار نشده بود که در نهایت به مرکز اورژانس اجتماعی منتقل شد و پس از مشاوره‌های کارشناسی در بیمارستان رازی بستری شد.

در ادامه به سراغ حمیده سیامی مددکار اورژانس اجتماعی تبریز که در جریان اقدام به خودکشی یک دختر بودند که با اقدام مناسب آن دختر از خودکشی منصرف شد، رفتیم.

وی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در تبریز با اشاره به همان حادثه، گفت: چندی پیش با اعلام خبر اقدام به خودکشی دختر جوان در فلکه دانشگاه به همراه همکارمان آقای زرگریان و راننده مرکز به محل اعزام شدیم.

این مددکار اورژانس اجتماعی تبریز گفت: ساعت ۷:۴۵ دقیقه صبح روز شنبه با آمبولانس اورژانس در مدت ۶ دقیقه به پل آبرسان رسیدیم، ترافیک مانع حرکت سریع آمبولانس شد و مجبور شدیم پیاده سریعاً خود را به محل خودکشی برسانیم، ابتدا با ممانعت پلیس مواجه شدیم، اما سپس با رایزنی من توانستم خودم را به این دختر جوان برسانم، اما از ورود همکارمان ممانعت شد!

مددکار اورژانس اجتماعی افزود: قبل از حضور من مشاور نیروی انتظامی سعی کرده بود این دختر را از تصمیم به خودکشی منصرف کند، اما موفق نشده بود، به لطف خدا توانستم ۲۰ دقیقه با وی صحبت کرده و از خودکشی منصرفش کنم.

سیامی در روایت این عملیات گفت: اولین کاری که باید می‌کردم جلب اعتماد این دختر بود، صداقت مهم‌ترین عامل در موفقیت عملیات انصراف از خودکشی است، من چون از ارتفاع می‌ترسم، صادقانه به او گفتم که من از ارتفاع می‌ترسم و دستم از شدت ترس می‌لرزد و به خاطر او اینجا هستم، دستم را در دستش گرفت، نمی‌دانم چه عاملی باعث احساس ترحم و اعتمادش به من شد و نزدیکش شدم و پای صحبت‌هایش نشستم.

وی توضیح داد: با توجه به آموزش‌هایی که در کلاس‌های اورژانس دیده بودم، تمام سعی‌ام این بود که اعتمادش را جلب کرده و آرامش کنم و هدفم زنده ماندن این دختر بود، در مورد مشکلاتش صحبت کردیم گریه می‌کرد، تمام حرف‌هایش را تأیید کردم و حق را به او دادم، چون در چنین شرایطی یک حرف نابه‌جا و حرکت اشتباه می‌تواند فاجعه‌ای تلخ بیافریند.

این کارشناس روانشناسی تبیین کرد: پس از ۲۰ دقیقه صحبت کردن راضی شد پایین بیاید، اما شرط گذاشت وی را تحویل پلیس ندهم، من هم قول دادم و موقع پایین آمدن مانع تحویل وی به پلیس شدم، سپس به مرکز منتقل شدیم، در مرکز به اشتباهش پی برد و گفت که مشکل از من است نه خانواده‌ام؛ من خانواده‌ام را دوست دارم و می‌خواهم این مشکل حل شود، خودش خواست در بیمارستان رازی بستری‌ شده و تحت درمان قرار گیرد، امروز هم ملاقاتش کردم، حالش خوب و رو به بهبودی است، به‌ طوری‌ که امروز از من کتاب جوک درخواست کرد.

وی گفت: ظهور نسل جدید نرم‌افزارهای پیام‌رسانی نیز متأسفانه باعث فراگیر شدن این پدیده شده است.

ما کجا، دنیا کجا

با وجود همه اخباری که درباره خودکشی در رسانه‌ها منتشر می‌شود آیا این آمار در مقایسه با آمار سایر کشورها قابل توجه است؟ جامعه ما در موضوع خودکشی در کجای جهان ایستاده است؟ پاسخ به این پرسش به‌ دلیل فقدان آمارهای رسمی کمی دشوار است اما دبیر انجمن علمی روانپزشکان بررسی‌های ویژه‌ای در این‌باره انجام داده است: « در بسیاری از کشورها و فرهنگ‌ها از جمله کشور و فرهنگ‌ما خودکشی از نظر اجتماعی تابو است و پذیرفته نیست، به همین دلیل ممکن است اصلاً گزارش نشده و در آمارها آورده نشود و خیلی از موارد خودکشی مثلاً مرگ بر اثر مسمومیت یا سقوط قید شود؛ براساس آمارهای موجود میانگین نرخ جهانی، خودکشی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در سال بین ۱۱ تا ۱۲ نفر در سال است، اما آمارهایی که در ایران وجود دارد پایین‌تر از نرخ جهانی است و در حدود ۵ تا ۶ نفر در ۱۰۰ هزار نفر در سال است، این در حالی است که در برخی از کشورها آمار خودکشی بین ۲۰ تا ۳۰ نفر در ۱۰۰ هزار نفر در سال گزارش شده است.»

شهروندانی که خبرنگار هستند

اکثر روزنامه‌نگاران حرفه‌ای به‌ خصوص حادثه‌نویسان نسبت به حوزه کاری خود آگاهی و اشراف نسبی دارند و اخباری که درباره رویدادهای خشن و پر برخورد منتشر می‌کنند تابع ضوابط و ملاحظات خاصی است، اما این روزها فقط روزنامه‌نگاران نیستند که به تولید محتوا برای رسانه‌ها می‌پردازند و گسترش رسانه‌های اجتماعی و وسایل ارتباطی سبب شده هر یک از شهروندان برای خودشان خبرنگار باشند، اما چطور می‌شود خبرنگاران را از منتشر کردن اخبار خشن بر حذر داشت؟ کارشناسان امر معتقد هستند: « هر یک از ما همانطور که شهروند خبرنگار هستیم باید خودمان را شهروند مسئول هم بدانیم؛ مسؤول در قبال سلامت روانی جامعه.

در پایان باید گفت خودکشی یکی از تلخ‌ترین خبرهایی است که هر خبرنگاری می‌تواند درباره آن بنویسد؛ این تلخی از آن‌روست که از یک سو باید مرگ یک انسان را روایت کرد و از سوی دیگر ممکن است با گزارش نادرست حادثه، سایر افراد ناخواسته به انجام خودکشی تشویق شوند.

فردی که خودکشی می‌کند درجه‌ای از شجاعت را در ذهن مردم ایجاد می‌کند. این رسانه هم با مطلبش اینطور القا کرده بود که این فرد از شدت فقر چنین کاری کرده و بقیه مقصر هستند و خودش تقصیری ندارد و او قهرمان است چرا که شجاعت داشته و وقتی که دیده قرار است به بدبختی دچار شود، دست به‌ خودکشی زده است.

اما رسانه‌ها در برابر چنین اخباری چه باید بکنند؟ ننوشتن چنین اخباری اشتباه است؛ چراکه ممکن است اتفاقی ناگوار به شکل زیر‌پوستی جامعه را فرا بگیرد و هیچ‌ کس متوجه آن نشود. به‌نظرم رسانه‌ها باید در این زمینه قهرمان‌پروری نکنند. این موضوع فرهنگی متعلق به جنوب شرق آسیاست که مثلاً برای حفظ شرافت باید خودکشی کرد؛ آنها خودکشی را فعل پسندیده‌ای می‌دانند؛ در صورتی که این کار در فرهنگ ما جایگاهی ندارد و حتی نشانه ترس است.

نکته دیگر آنکه توجیه‌ کردن یک اشتباه باعث مشروعیت بخشیدن و تئوریزه کردن آن اشتباه می‌شود. گاهی رسانه‌ها ناخواسته اشتباهات این افراد را تئوریزه می‌کنند و اینطور نشان می‌دهند که اگر مثلاً به دختری تجاوز شد، این حق را دارد که برود و خودکشی کند. یا اگر پسری خانواده‌اش به او ظلم کرد، این حق را دارد که برود خودکشی کند.

===========================

گزارش از: علی سلیمی و پویا خوش‌پیمان

===========================